პორტრეტი - პოლ გოგენი
ცხოვრობდე როგორც ხელოვანი - სხვა არის, და იყო ხელოვანი - სრულიად სხვა რამ. ჩვენ შეგვიძლია ჩინებულად გავიგოთ რენუარის ან სეზანის ხელოვნება, ისე, რომ არაფერი ვიცოდეთ მათ ცხოვრებაზე. მაგრამ სულ სხვაა გოგენი. ვისაც კი გოგენზე რამე დაუწერია, მისი ცხოვრების ამბები უფრო აინტერესებდა, ვიდრე მისი ხელოვნება, რომლის შეცნობასაც ეს გარემოება, ცხადია, აძნელებდა. და თუმცა გოგენის მიერ ხელოვნებისათვის გაღებული მსხვერპლი ჭეშმარიტად გმირული საქციელი იყო - მან სიცოცხლე შესწირა მხატვრობას.
***
***
***
„ჩემში ორი ადამიანი ცხოვრობს: ინდიელი და გრძნობის კაცი“.
იმისათვის, რომ თავისი დღიური გამოექვეყნებინა, რომესლაც „ნოა ნოა“ უწოდა, გოგენმა „ცივილიზაციისაგან გაფუჭებულ ადამიანთან“ - შარლ მორისთან დაიწყო თანამშრომლობა, რომელსაც საკუთარი თავი - „გულუბრყვილო და უხეში ველური“ დაუპირისპირა.
მალარმემ გოგენს „პრიმიტიული ადამიანის უმაღლესი ტიპი“ უწოდა, სხვები მხოლოდ შარლატანს ხედავდნენ მასში.
***
„მე ვესწრაფვოდი - მომეპოვებინა ყველაფრის ხელყოფის ნება. და თუმცა ჩემმა ნიჭმა საშუალება არ მომცა უფრო მეტი შედეგისათვის მიმეღწია, მექანიზმი უკვე ამოძრავებულია. საზოგადოება არ არის ჩემს წინაშე ვალში, იმიტომ, რომ ჩემი ფერწერა კარგია მხოლოდ ნაწილობრივ. მაგრამ მხატვრებს, რომლებიც დღეს თავიანთი თავისუფლებით სარგებლობენ, რაღაც მაინც მივეცი“.
***
„გოგენი გაგრძნობინებს, რომ კარგი სურათი კარგი საქციელის ექვივალენტური უნდა იყოს. იგი პირდაპირ არ ამბობს ამას, მაგრამ მასთან შეხვედრისას არ შეიძლება გარკვეულ მორალურ პასუხისმგებლობაზე არ ფიქრობდე“.
***
„ძალიან სანდომიანი კაცი იყო, განსაკუთრებით ლმობიერი და სადა - ადგილობრივ მკვიდრთა მიმართ, რომლებიც ასეთივე სიყვარულს მიაგებდნენ მას... მან დიდსულოვნად იკისრა მათი მფარველობა და მისი სიკეთე ამ ადამიანებისადმი ბევრ რამეში ვლინდებოდა“.
***
***
***
„გასულ წელს ბატონმა გოგენმა პირველად გამოფინა თავისი ნამუშევრები. ეს იყო პისაროს მანერით შესრულებული პეიზაჟების სერია, ოღონდ - უფრო წყალწყალა. წელს კი ბ-ნმა გოგენმა სავსებით დამოუკიდებელი სურათი გამოფინა, რომელშიც ჭეშმარიტად თანამედროვე მხატვრის ტემპერამენტი იგრძნობა. ამ სურათს „შიშველი სხეულის ეტიუდი“ ეწოდება. თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ ჩვენი დროის მხატვართა შორის, რომლებიც შიშველ სხეულებს ხატავენ, არავის არ გადმოუცია სიცოცხლე ასეთი ძალით... რამდენი სიმართლეა მთელ ამ სხეულში, ამ ოდნავ მოდიდო მუცელში, რომელიც თეძოებზე ჩამოკიდულა“.
რემბრანდტის შიშველ სხეულებთან მრავალი შედარებისა და ნეოკლასიკოსების მიერ შესრულებული შიშველი სხეულების სასტიკი გაკილვის შემდეგ გიუისმანსი დაასკვნის - გოგენმა „გაბედული და თვითმყოფი სურათი შექმნაო“.
***
„წმინდა ფერი. ყველაფერი უნდა შესწირო მას. ხის ტანი, რომელიც ლოკალურად მოლურჯო-ნაცრისფერია, წმინდა ლურჯად იქცევა. ასევე მოსდის ყველა ფერს“.
***
***
***
„საწოლზე პირქვე დამხობილი, გაშეშებული, შიშველი ტეგურა შიშისაგან თვალებგაფართოებული შემომყურებდა და თითქოს ვეღარ მცნობდა... ტეგურას შიშმა ჩემზეც იმოქმედა. მომეჩვენა, თითქოს მისი უძრავი თვალებიდან ფოსფორული სინათლე იღვრებოდა. არასოდეს არ მჩვენებია იგი ასეთი ლამაზი, არასოდეს არ ყოფილა მისი სილამაზე ასეთი გულისამაჩუყებელი“.
„ამ სურათის შექმნის ისტორია იმათთვისა დაწერილი, რომლებიც მუდამ იმის ცდაში არიან, რომ ყოველი „რატომ“ და „იმიტომ“ იცოდნენ. მოკლედ რომ ვთქვათ, ეს მხოლოდ შიშველი ნატურის ოკეანური ეტიუდია“.
***
„საიდან მოვედით? ვინა ვართ? საითკენ მივდივართ?“ ეს სურათი, გოგენის სიტყვებით, „თავისი მნიშვნელობით აღემატება ყველა წინანდელ ნაწარმოებს. ამიერიდან უკეთესს ან მის ტოლფასს ვეღარაფერს გავაკეთებ. სიკვდილის წინ მე მასში მთელი ჩემი ენერგია, ჩემ მიერ ცხოვრების საშინელ პირობებში განცდილი მთელი მწუხარება და ისეთი ნათელი ხედვა ჩავაქსოვე, რომ ამ სურათში აღარაფერია უმწიფარი და თვითონ ცხოვრება წარმოგიდგება თვალწინ...
ერთი თვის განმავლობაში დღე და ღამე ვმუშაობდი მასზე ენით აუწერელ მდგომარეობაში, როგორც ციებ-ცხელებით შეპყრობილი...
მიუხედავად გარდამავალი ტონებისა, პეიზაჟის საერთო ხედი მტკიცე ლურჯი და ვერონეზესეული მწვანეა. ყველა შიშველი სხეული კაშკაშა ნარინჯისფერით გამოირჩევა ამ ფონზე“.
ერთი წლის შემდეგ, როდესაც სურათი ვოლარმა პარიზში გამოფინა, ფონტენამ იგი აბსტრაქტულობისა და ალეგორიულობის გამო გააკრიტიკა. თავის გასამართლებლად გოგენმა მისწერა მას, რომ სახელწოდება მას შემდეგ მოუნახა სურათს, როდესაც უკვე დაამთავრა იგი, და რომ ეს, სახელწოდება კი არა, ხელისმოწერა უფრო იყო.
ამ სურათში მას თავისი ოცნების ასახვა სურდა, იმ ოცნებისა, თავის ქოხთან მჯდარს რომ ესახებოდა თვალწინ - გარემომცველ ბუნებასთან შერწყმა, ტანჯვა იმის გამო, რომ „ადამიანს არ ძალუძს ადამიანთა მოდგმის წარმოშობისა და მისი მომავლის საიდუმლო შეიცნოს“.
ეს იყო თვალგახელილი ადამიანის ძილი, ცხოვრების საიდუმლოს წინაშე შიშით შეპყრობილი ადამიანისა. მაგრამ ფონტენა „მახინჯ ფორმებსაც“ უკრიტიკებდა გოგენს, რომლებიც „მეტაფიზიკურად უმწეო გონების მიერ არის შექმნილი, არი და გამოხატულება ამ ფორმებისა სრულიად შემთხვევითია“.
***
შეიძლება ვინმემ სასაცილოდ აიგდოს კიდეც ეს იდეა, მაგრამ განა მოიძებნება პოეტური სულის მქონე ადამიანი, რომელსაც ამის მაგვარი რამ არ განეცადოს?
ლიონელო ვენტური - მანედა-ლოტრეკამდე
თარგმნა ლილი კალანდაძემ
გამომცემლობა „ნაკადული“, თბილისი, 1984წ.