არტურ შნიცლერი - სხვა

დაქვრივებულის დღიურიდან

მარტო ვარ! – სულ მარტო...

საწერ მაგიდას ვუზივარ; ნათურები ანთია... იმ ოთახის კარი, ერთ დროს მისი რომ ერქვა, ფართოდაა გაღებული და, როცა იქით ვიხედები, ჩემი მზერა ბნელ სივრცეში იძირება. ქუჩის გადაღმა მდგარი სახლებიდან ასხლეტილი შუქი ჩემი ფანჯრის მინებს დასთამაშებს... ო, რა უჩვეულოა ეს ყველაფერი, რა საზარელია... მოსაღამოვდებოდა თუ არა, ჩემს სამუშაო ოთახში ფარდებს ჩამოუშვებდა ხოლმე; არ უნდა მოგვკარებოდა ქუჩის ხმაური, არ უნდა შემოჭრილიყო მოპირდაპირე სახლების სინათლე...

დრო გადიოდა. ჩემს ოთახში მოუსვენრად ვცემდი ბოლთას; მის ოთახშიც. მის ტახტზე დავეგდე და დიდხანს ვიწექი ასე, ფანჯრების წინ გადაშლილი უაზრო სამყაროსკენ მზირალი... მის საწერ მაგიდასთან შევჩერდი, ცოტა ხნით ხელში ავიღე კალმისტრები, ჯერ კიდევ რომ შერჩენოდათ მისი თითების სურნელი... ბუხართანაც ვიდექი, ჩამქრალ ბუხართან, მაშით ნაცარს ვურევდი... ის კი, ჩაფერფლილ ქაღალდს ან ნახშირის ნამტვრევს რომ შევეხებოდი, შრიალებდა, ჭრაჭუნებდა.

ყოველ დილით ფეხით მივუყვები სასაფლაოს გზას... გვიანი შემოდგომაა, როცა მზე კი არ გათბობს, თვალს გჭრის და მეც თეთრი კედლის დანახვაზე შორიდანვე მიჭრელდება თვალები. მერე მივბორიალებ საფლავების რიგებს შორის და ვაკვირდები მათ, ვინც აქ იმისთვის მოდის, რომ ილოცოს და იტიროს. თანდათან უკვე ვცნობ კიდეც ზოგიერთს... ამ ხალხის შემხედვარეს მზარავს ფიქრი, რომ ეს ყოველივე ჩვეულია, მარადიული... აი, ახალგაზრდა ქალი, აქვითინებული რომ ეცემა მუხლებზე იმ ჯვრის წინაშე, ეკლესიასთან, ისეთივე ქვითინით, იმავე იებით, რომელთაც ნოტიო მიწაზე აწყობს, მერე კი, როცა წამოდგება, სახის გამომეტყველებაში სიმტკიცე ეპარება და სწრაფად შორდება იქაურობას... დასტირის ყმაწვილს, რომელიც ოცდამეოთხე წელიწადში გადამდგარი გარდაცვლილა და ეჭვგარეშეა, მისი საქმრო იყო... მოსვენებას არ მაძლევს ერთი ფიქრი: რა აიძულებს, ისევ წამოდგეს ფეხზე, საიდან უჩნდება თვალებში ნუგეშის ნაპერწკალი, როცა აქაურობას გაეცლება ხოლმე? ... მინდა გავეკიდო: ნუგეში არ არსებობს, შეშლილო! ... ან მე, ყოველდღე აქ რომ ვარ, ნეტავ რას ვეძებ? ... ზოგჯერ მაღიზიანებს ეს ხალხი, ქუდზე მიბნეული შავი ლენტით და შავი ხელთათმანებით... არადა, მეც ალბათ ისეთივე ვჩანვარ, როგორიც ყველა დანარჩენი, გაფითრებული და ტირილისგან თვალებდასივებული... ო, მგონი, ვიცი, რატომ არის ასე... არ მსიამოვნებს სხვების ტკივილის ცქერა, აქაც იგივე მემართება, ნატიფი ნივთის ხილვისას ან წარმტაცი სანახაობის ყურებისას რომ მემართებოდა ხოლმე. ვერ ვიტანდი აღფრთოვანებულ გამომეტყველებას სხვების სახეებზე, რადგან მხოლოდ ჩემი თავი მეგონა ჭეშმარიტად ამაღლებულთან წილნაყარი... ეჭვის თვალით ვუცქერდი ირგვლივ მყოფთ, რომელთაც ისეთსავე შინაგან ძრწოლას ვატყობდი, თავად რომ განვიცდიდი... ჩემი გულის სიღრმეში რაღაცას არ სურდა ერწმუნა, რომ საფლავებს შორის მოხეტიალე ეს ხალხი ჩემსავით გამოუთქმელ, უსასრულო ტკივილს გრძნობს... ღმერთო, რა საშინელებაა! თავიდან ყველა ერთსა და იმავეს განიცდის, მერე დღეები დღეებს მისდევს... ჩნდება ახალი ფიქრები, ახალი იმედები... ბოლოს კი თვალთმაქცურად, შემპარავად მოვა გაზაფხული და სახეში მოგვახლის თავის განუმეორებელ სურნელს... ნიავი ქრის, ყვავილები არომატს აფრქვევენ, ქალები კისკისებენ, ჩვენ კი ისევ გაბითურებული ვართ, მოტყუებულნი დიდსა და უსასრულო ტკივილში...

დედამიწის ერთი ციცქნა ნაგლეჯისგან, რომლის ქვეშაც ის განისვენებს, რამდენიმე ნაბიჯში ვდგავარ... როცა საფლავის ქვა მზად იქნება, შევძლებ, ცივ საფეხურებს დავეყრდნო, თავი დავხარო, ჩავიმუხლო; მიწაზე ამას ვერ ვბედავ. მზარავს ფიქრი, რომ ჩემი სიმძიმე მიწის ბელტებს აამოძრავებს, რომ გავიგონებ, როგორ ეხლებიან ისინი კუბოს... მაგრამ ზოგჯერ მაინც მეუფლება დაუოკებელი სურვილი, პირქვე დავემხო და ხელებით ვფხოჭნო მიწა... ჩემს გლოვაში არაფერია დარბაისლური... გაავებული ვარ, კბილებს ვაღრჭიალებ, მეზიზღება ყველა და ყველაფერი... ყველაზე მეტად კი ისინი, ვინც ჩემსავით გლოვობს... ეს კაცები, ქალები, ბავშვები, რომელთა შორისაც გავლა მიხდება... მძულს ისინი და მინდა, გავყარო აქედან... განსაკუთრებით მწარეა, აუტანლად მწარეა ჩემთვის იმის გაფიქრება, რომ გუშინ ვიღაც უკანასკნელად მოვიდა აქ. ამოწურა თავისი ტკივილი... თანდათან გრძნობდა, როგორ უნელდებოდა სევდა... დღითი დღე, აქედან წასული, სულ უფრო მეტ შვებას გრძნობდა. ერთ მშვენიერ დილას კი, ახალგაღვიძებული, გაღიმებასაც შეძლებს... როგორ მძულს ისინი, ვისაც ისევ შეუძლია ღიმილი... თუმცა, ერთ დილას მეც გავიღიმებ! ... მეც დავივიწყებ! ... დღეს ჩემში იღვიძებს სიჭაბუკისდროინდელი მოგონება... უტკბესი, უსაყვარლესი არსების გვერდით როგორ მივაბიჯებ ტყეში, რა უსასრულოდ ბედნიერი შემეძლო ვყოფილიყავი... ვიყავი კიდეც. არის წუთები, ყველაფერს რომ შთანთქავენ, წარსულსაც, მომავალსაც; წუთები, თვითონ რომ ქცეულან უსასრულობად. მაგრამ არასოდეს ვეკუთვნოდი იმათ რიცხვს, ვინც მშვიდად მიაბიჯებს სოფლის შარაგზაზე, დროგამოშვებით მინდორში გადავა ან ტყეს სიღრმეში შეუყვება და მწვანე ბალახში წამოწვება, დილის სიმშვენიერით დამტკბარი. მე ხეებზე ვძვრებოდი, რათა იქითკენ გამეხედა, სადაც შარა ნაცრისფერ შორეთში იკარგება და გაზაფხულიც გახუნებას იწყებს... აქ... აქ, ამ ოთახში, ფანჯარასთან არ იყო, ჩემი ცოლი ალერსიანად რომ მიკოცნიდა ლოყებს, მე კი ტანში უცებ ყინულივით დამიარა რაღაცამ?.. წუთები, საათები, დღეები, წლები ხელიდან გვეცლებოდა, ჩვენი დრო იწურებოდა... ორივე დავბერდით, დამთავრდა, დამთავრდა! ... ასე წავბილწე ჩემი სიყვარული, რადგან ვიფიქრე, რომ უნდა ჩამქრალიყო... ახლა კი ჩემი ტკივილიც წავბილწე იმაზე ფიქრით, რომ ოდესღაც ისევ გამეღიმება! ...

ვინ არის ის ქერათმიანი კაცი, თვალებში ტკივილი რომ ჩასდგომია? ვის დასტირის? სამარე, რომელთანაც ყოველ ცისმარე დღეს მოდის, სულ რამდენიმე ნაბიჯითაა დაშორებული ჩემი მეუღლის საფლავს... ამ კაცმა ჩემი ყურადღება იმით მიიქცია, რომ მის მიმართ არ გამჩენია ისეთი სიძულვილი, დანარჩენებისადმი რომ ვგრძნობ. ის ჩემზე ადრე მოდის და ჩემზე დიდხანს რჩება... იქნებ არც არაფერი ყოფილიყო, ერთხელ ჩემკენ მომართული თანაგრძნობის მზერა რომ არ დამეჭირა, ისეთი ღრმა თანაგრძნობისა, რომ დამზაფრა. თვალი მტკიცედ გავუსწორე; მან კი ნელა შემომაქცია ზურგი და აუჩქარებელი ნაბიჯით გაუყვა სასაფლაოს გალავანს... მგონი, უნდა ვიცნობდე კიდეც... ალბათ უწინ თუ ვიცნობდი... მაგრამ საიდან? ... სადმე მოგზაურობისას ხომ არ გადავყრივართ ერთმანეთს? ... ან თეატრში ხომ არ მინახავს? ... თუ მხოლოდ ქუჩაში მომიკრავს თვალი? ... ეტყობა, ხვდება ჩემს უბედურებას და, შესაძლოა, თვითონაც რაიმე მსგავსი დაატყდა თავს; მხოლოდ ასე თუ ახსნი მზერას, რომელსაც ვერასოდეს დავივიწყებ... ის ლამაზია და ახალგაზრდა.

– ახლა... ახლა ისევ აქ ვარ, ჩემს საწერ მაგიდასთან, და წინ დამჭკნარი ყვავილებით მორთული პორტრეტი მიდევს. ეს ჩემი ცოლი იყო, ჩემი ყველაფერი, ჩემი ბედნიერება, ჩემი სამყარო... ნელ-ნელა გონს მოვდივარ. ისეთი დღეები, მე რომ გამოვცადე, ადამიანს საღად აზროვნების ყოველგვარ უნარს უკარგავს... დღეისთვის დიდი რამ მაქვს ჩაფიქრებული... პირველად ამ ბოლო ერთი თვის მანძილზე წიგნის კარადის გამოღება გადავწყვიტე, ვაპირებ კითხვას, თვალიერებას, ფიქრს...

არაფერი გამომივიდა. ვიგრძენი, ისევ იქ უნდა წავსულიყავი... გვიანი საღამო იყო... სასაფლაო ცარიელი დამხვდა. ახლომახლო სულიერის ჭაჭანება არ იყო... პირველად დღეს დავიხარე და ვაკოცე მიწას, რომლის ქვეშაც ის განისვენებს. მერე კი ვიტირე, ჰო, ვიტირე... გარშემო სრული სიჩუმე იდგა... ჰაერი ცივი იყო, ნიავიც არ იძვროდა. წამოვდექი და საფლავების რიგს გავყევი, სასაფლაოს ჭიშკრისკენ. იქაურობა უფრო გაუკაცრიელდა; მთვარის შუქზე ჯვრები და ქანდაკებები ისე მკაფიოდ მოჩანდა, უეჭველად დავინახავდი, ჩემ გარდა იქ ვინმე კიდევ რომ ყოფილიყო. დავინახე კიდეც გასასვლელისკენ მიმავალი ერთი ქალი მსუბუქი შავი პირბადითა და ცხვირსახოცით... ამ ქალებს მაშინვე ვცნობ. ქალაქისკენ მიმავალი განიერი ქუჩა მთვარის შუქზე თეთრად ანათებდა. მკაფიოდ მესმოდა საკუთარი ნაბიჯების ხმა; უკან არავინ მომყვებოდა; კარგა ხანს მარტო ვიყავი ქუჩაში, სანამ გარეუბნის პირველი სახლები და დუქნები გამოჩნდებოდა. იქ კი ერთბაშად მომესმა საუბარიც, ნაბიჯების ხმაც და სხვა ათასგვარი ხმაურიც. ეს ხმაური მესიამოვნა და ახლა, საღამოს, გარეუბნიდან შინ დაბრუნებულს, უცნაური, დიდი ხნის მივიწყებული მოთხოვნილება დამეუფლა, ფანჯარა გამომეღო და კვლავ მიმეგდო ყური ადამიანთა ხმებისთვის, ქუჩის არეული ხმაურისთვის. მაგრამ ამასობაში გვარიანად ჩამოღამდა კიდეც და ქვევით, ალბათ უკვე სიჩუმე იქნება... თანაც, ამ სტრიქონების წერაში თითებიც გამეყინა, რადგან სიცივე სულ უფრო მეტად იგრძნობა; სანათის ალიც ბჟუტავს, თუმცა ჰაერი არ იძვრის...

ზედ სასაფლაოს გალავანთან ვიდექი, მაღალი ალვის ხე მისი მზერისგან მიფარავდა. დილაადრიან მოვედი – ყველაზე ადრე. მესაფლავის ქოხში ჯერ ისევ ბჟუტავდა სინათლე. მალე სხვებიც გამოჩნდნენ, უმეტესწილად – ქალები... ბოლოს ისიც მოვიდა... მშვიდი ნაბიჯით მიუახლოვდა იმ ადგილს, სადაც ჩვეულებრივ დგას ხოლმე... ისევ ის დიდრონი, ტკივილით სავსე თვალები... მუხლი მოიდრიკა... უკეთ რომ დამენახა, მზერა დავძაბე... ჩემი მეუღლის საფლავთან დაჩოქილიყო... ვიდექი სულგანაბული, ალვის ტოტებში თითებგაყრილი. ასე გაგრძელდა რამდენიმე წუთს... ის მუხლებზე იდგა, მაგრამ არ ლოცულობდა... არც ტიროდა... აი, წამოდგა... და, როგორც საერთოდ სჩვევია, გაიარ-გამოიარა. ცოტა ხანში ისევ მომიახლოვდა... ამასობაში მეუღლის სამარესთან უფრო ახლოს მივედი და მეზობელი საფლავის მოაჯირზე ჩამოყრდნობილი ვიდექი... მან ჩამიარა, აუღელვებლად შემომხედა... მინდოდა დამეძახა, არ დავუძახე... ვხედავდი, როგორ უახლოვდებოდა სასაფლაოს ჭიშკარს და ადგილიდან მაინც არ ვიძვროდი... არ ვიცი, რას ვგრძნობდი... არც ის ვიცი, ახლა რას ვგრძნობ... მაგრამ დადგება დღე, ხვალინდელი დღე... ჰო, ხვალინდელი დღე, როცა მას ისევ შევხვდები, დაველაპარაკები და ყველაფერს, ყველაფერს გავიგებ...

რა ღამეა! ძილი არა და არ მეკარება! ... ჯერ თორმეტიც არ იქნება... მე კი ახლა იქ ყოფნა მინდა... რას ვაკეთებ აქ, ამ ჩემს ბინაში... კიდევ რამდენიმე საათიც და, ეს სიგიჟე გაივლის... ყველაფერი გაირკვევა... რა გამაძლებინებს! ... თუმცა რაღა დარჩა, სულ რაღაც რამდენიმე საათი...

დიახ, დიახ! ჩემი ცოლის საფლავზე! ისევ იქ ვნახე დაჩოქილი; სულ ათიოდე ნაბიჯის მოშორებით ვიდექი... რატომ მაშინვე არ მივვარდი? ან რატომ ადგომა და რამდენიმე ნაბიჯის გადადგმა არ ვაცადე. როგორ? განა უფლება არა მაქვს ვკითხო, ვინ ბრძანდებით-მეთქი? ... ვის შემიძლია ვკითხო, თუ არა თვითონ მას? ... მაგრამ ჭიშკრისკენ მიმავალს ჩემი ნაბიჯების ხმა მოესმა... და, ნამდვილად არ ვცდები, ფეხს აუჩქარა... მე ავედევნე... მან კი ეს შენიშნა... ჭიშკარს რომ გასცდა, რამდენიმე წამით, ცხადია, თვალს მიეფარა... მე გავეკიდე... ისღა დავინახე, როგორ ჩაიქროლა ეტლმა... სხვა ეტლი ახლომახლო არსად ჩანდა... ეტლს ფეხით გავეკიდე... რას დავეწეოდი! ... რამდენიმე წუთს კიდევ ვხედავდი, რადგან ქუჩა გრძელი და სწორია – ბოლოს, როგორც იქნა, თვალს მიეფარა... მე კი ვიდექი შუა ქუჩაში... ზუსტად ისე, ახლა ჩემს ჩანაწერებს რომ ვუზივარ... სიგიჟის ზღვარზე მისული... ვინ არის, ჩემი მეუღლის საფლავზე დაჩოქებას რომ ბედავს? ... რა იყო მისთვის? ... როგორღა გავიგო? ... სადღა ვიპოვო ის კაცი? ... უცებ მთელი წარსული აირ-დაირია... ნუთუ ასეთი უგუნური ვიყავი? ... ნუთუ არ ვუყვარდი? ... განა ის არ იყო, ჩემს სავარძელს ზურგიდან რომ მოუახლოვდებოდა, ტუჩებს თავზე მომადებდა და ხელებს კისერზე შემომხვევდა? ... განა ბედნიერები არ ვიყავით? ... მაშ, ეს ვინღაა, ეს ქერათმიანი, ლამაზი ახალგაზრდა? ... მისი სახე ასე რატომ მეცნობა? ... ახლა მეჩვენება, თითქოს არაერთხელ შეგვხვედრია თეატრში თუ კონცერტზე მისულებს და თითქოს ჩემს ცოლს თვალს არ აშორებდა. იქნებ სწორედ ის იყო, ერთხელ, ეტლით სეირნობისას, თვალი რომ გამოგვაყოლა? ... ვინ არის? ვინ? ვინ? იქნებ თაყვანისმცემელია, რომელსაც ჩემი მეუღლე არც კი იცნობდა... რომელიც ერთი შეხედვის ღირსადაც არ ჩაუდგია... მაშინ მეც ხომ უნდა ვიცნობდე... სადმე, რომელიმე საზოგადოებაში ხომ მაინც უნდა ეცადა ჩვენთან მოახლოება... არა... იქნებ ჩემთან შეხვედრას ერიდებოდა... ჩემს ცოლს იცნობდა, მე კი – არა... იქნებ ქუჩაში აედევნა? ... გამოლაპარაკებაც გაბედა... არა! მაშინ ხომ ამას მე მიამბობდა! ... მიამბობდა! ... და თუ ის კაცი უყვარდა? ... არა, მას ხომ მე ვუყვარდი... მე? ... საიდან ვიცი? რაკი მეუბნებოდა? ... განა ყველა ამასვე არ ამბობს, თანაც მოღალატენი უფრო ხშირად, ვიდრე ერთგულნი? ... ო, ვიპოვი მას... ვიპოვი... და ვკითხავ... ის კი... თუნდაც მართლა ჰყვარებოდა ჩემს ცოლს, რას მიპასუხებს? ... მის საფლავზე იმიტომ მოვედი, რომ მიყვარდა... მან კი არაფერი იცოდაო... როგორ დავტყუო სიმართლე? ... ჰო, როგორ... რა ვქნა? ... ვიცოცხლო? ... ასე ვიცოცხლო? ...

სამი დღე გავიდა, რაც უკანასკნელად ვნახე. მთელი ეს დრო იქ გავატარე, ის კი არ გამოჩენილა. არც მესაფლავეებმა იციან, ვინ არის... ამ დღეებში სულ ქუჩა-ქუჩა დავივლი მთელ ქალაქს, პოვნით კი მაინც ვიპოვი... სადმე ხომ არ გაემგზავრა? ... ადრე თუ გვიან ხომ დაბრუნდება? ... და თუ ცოცხალი აღარ არის?... თუ უიმისოდ სიცოცხლე არ შეუძლია? ... ო, ეს უკვე სასაცილოა! კიდევ ერთი კაცი, უიმისოდ სიცოცხლე რომ არ შეუძლია... ო, რა სიამოვნებით ვიტყოდი ახლა: ღრმად პატივცემულო! დიდად ნუ მოიკლავთ დარდით თავს. მას ხომ, ბოლოს და ბოლოს, მეც ვუყვარდი... ჰო, ჩემზე უნდა ვაეჭვიანო... სურათი მაგიდიდან მოვისროლე, იქ აგდია, შუა ოთახში... იქვე, შუა ოთახში, მისი წერილებია მიმოფანტული, წერილები, კარადებსა და უჯრებში რომ ინახავდა... ყველაფერი ამოვაქოთე და გავჩხრიკე... მერედა რას მივაგენი? ... ჩემს წერილებს, ჩემ ნაჩუქარ ყვავილებს, ლენტებს, ბაფთებს... რომელიმე ყვავილი იქნებ მისი ნაჩუქარიც იყოს... ყვავილით როგორ გინდა დაადგინო? ... ან კი რას ვეძებდი? ... რომელი ქალი შეინახავს ისეთ რამეს, რამაც შეიძლება გასცეს? ... საგულდაგულოდ გავჩხრიკე მისი კაბებიც, ჯერაც კარადაში რომ კიდია... პატარა წერილი, ქაღალდის ნაგლეჯი, ხელში შეუმჩნევლად რომ ჩაგიდებენ, სულ იოლად შეიძლება დაგავიწყდეს... არა, მას არ დავიწყებია...

სასაფლაოზე აღარ ვყოფილვარ. საფლავის დანახვაზე ფიქრიც კი მზარავს... ზოგჯერ დგება წუთები, როცა თითქოს ოდნავ ვმშვიდდები... მას შემდეგ, რაც პირველ დღეებში გაგიჟებას გადავრჩი, ისღა დამრჩენია, შევეგუო, რომ სიმართლეს ვეღარასოდეს შევიტყობ... როგორ მშურს იმ მოტყუებულის, კარგად რომ უწყის თავისი უბედურების ამბავი! მშურს იმათიც, ვისაც ეჭვი ღრღნის და შეუძლია იფხიზლოს, უთვალთვალოს, ელოდოს იმ სანეტარო წამს, როცა მოღალატე, მზერით თუ სიტყვით, თავს გასცემს... მე კი სამუდამოდ განწირული ვარ; საფლავი ვერაფერს მიპასუხებს... და ზოგჯერ, როცა ღამით უნუგეშო სიზმრებისგან გამოვერკვევი, მაწვალებს ფიქრი, რომ, შესაძლოა, უდანაშაულო ადამიანის ხსოვნას შეურაცხვყოფ... როგორ მსურს, ისევ მიყვარდეს... მიყვარდეს ქალი, რომელმაც ბედნიერება მაჩუქა... როგორ მსურს შემეძლოს, შევიძულო ის უბედური, ვინც მიღალატა და შემომაფურთხა... საწერ მაგიდაზე უწინდებურად მიდგას მისი სურათი, იატაკიდან ავიღე და ძველ ადგილს დავუბრუნე. ნეტავ შემეძლოს ვილოცო შენზე, პირქვე დავემხო შენი სურათის, როგორც წმინდანის ხატის წინაშე და თაყვანი გცე, ვიტირო! ნეტავ შემეძლოს დაგამცირო, ფეხქვეშ გავთელო ეს შენი გამოსახულება! ...

საღამოები, ღამეები ვზივარ ასე, მიშტერებული უთქმელ, მოღიმარ, იდუმალებით სავსე თვალებს.

1889წ.

მთარგმნელი: დავით კაკაბაძე

წყარო - „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა“, 2013 წ.