რა ბედნიერებაა, წითელი რომ ვარ! - მე წითელი მქვია

ნაწყვეტი ორჰან ფამუქის რომანიდან - „მე წითელი მქვია“

მე იქ ვიყავი, ფირდოუსის ხალათის კალთაზე, როცა „შაჰნამეს“ ავტორი დიდი პოეტი, ღაზნაში ახალი ჩამოსული, მაჰმუდ შაჰის კარის პოეტებმა დაამცირეს, მასხრად აიგდეს, აქაოდა, დედაქალაქელი არ არის, შორეული კუთხიდან ჩამოსულაო. მაგრამ მან მალე ყველას დაანახა თავისი ძალა, როცა ძალიან რთული რითმით გაწყობილი სტროფის სამ სტრიქონს მეოთხე მის მეტმა ვერავინ გაურითმა;

„შაჰნამეს“ ზღაპრული გმირი როსტომი თავის დაკარგულ ცხენს რომ მიჰყვა და უცხო ქვეყნებში წავიდა, მის კაპარჭზე ვიყავი; როცა თავისი გრძნეული ხმლით ორად გააპო ურჩხული, იქ დაღვრილ სისხლშიც ვიყავი; როცა როსტომი თავისი მასპინძელი შაჰის ასულთან სიყვარულის ღამეს ატარებდა, მეც იქ ვიყავი, მათი საბნის ნაოჭებში ჩაკარგული.

ყველგან ვიყავი და ყველგან ვარ. იქაც ვიყავი, როცა თური თავის ძმას, ირეჩს, თავს სჭრიდა, იქაც, სადაც ორი ძლევამოსილი ლაშქარი ერთმანეთს შეერკინა და როცა ალექსანდრე მაკედონელს მზემ დაჰკრა და ლამაზი ცხვირიდან სისხლი წასკდა.

როცა სასანიანი ხელმწიფე ბარამ გური კვირის ყოველ დღეს, ნებისმიერ ამინდში მიდიოდა ულამაზეს ქალთან და მთელი ღამე ისმენდა მის მონაყოლ ამბებს, იმ ქალის ტანსაცმელზეც ვიყავი და ხოსროვის მთელ შესამოსელზეც - თაჯიდან ხალათამდე;

ციხეებს შემოწყობილი ლაშქრის დროშებზე, საზეიმო პურობის დროს გაშლილ სუფრაზე, ფადიშაჰის ფეხთა მკოცნელი ელჩების ხავერდის მოსასხამებზე, ბავშვების საყვარელი ხმლების სურათებზე, ინდოეთიდან და ბუხარიდან ჩამოტანილ სქელ ქაღალდზე შეგირდის გაუწაფავი ხელით და წვრილი ფუნჯით დადებულ ფერზე, ძვირფას ნოხებზე, რომლებზეც სხედან ფადიშაჰები და მათი მხევლები.

მე ყველგან მნახავთ: კედლის მხატვრობაზე, ქალების პერანგებზე, მოჩხუბარი მამლების ბიბილოზე, ზღაპრული ქვეყნებიდან ჩამოტანილ ხილსა და ბროწეულზე, ეშმაკის ბაგეზე, კარვის კალთებზე თვალის გასახარად დახატულ ყვავილებზე, იმ ალუბლებზე, შაქრის ჩიტებისათვის თვალების ადგილას რომ ჩაუსვამთ, მწყემსის წინდებზე, განთიადის ფერზე, ათი ათასობით დაჭრილი მეომრის იარებზე.

მიყვარს, როცა ბრძოლის სურათებში გამომიყენებენ ხოლმე, როცა მდელოზე დაღვრილი სისხლი ყვავილებივით ყვავის, როცა პოეტები ლამაზ ბიჭებთან ერთად მდელოზე ღვინოს სვამენ, მუსიკას უსმენენ და მათ ტანსაცმელზე მე ვარ; როცა ანგელოზების ფრთებზე, ქალების ბაგეებზე, დახოცილთა ჭრილობებსა და გაჩეხილ თავებზე ვარ.

მესმის თქვენი შეკითხვა: რას ნიშნავს, იყო ფერი? ფერი თვალის შეხებაა, ყრუთა მუსიკაა, სიტყვაა სიბნელეში გაგონილი. ათასობით წელია, ქარის ზუზუნივით მესმის, როგორ გადადის წიგნიდან წიგნში, საგნიდან საგანზე სულების საუბარი, ჩემი შეხება ანგელოზის შეხებას ჰგავს. ჩემი ერთი მხარე აქ თქვენს თვალებს ესაუბრება. ეს მძიმე მხარეა. მეორე - მსუბუქი მხარე - თქვენთან ერთად დაფრინავს ცაში.

რა ბედნიერებაა, წითელი რომ ვარ!

გულ-მუცელში ცეცხლი მიკიდია, ძლიერი ვარ, ყველასაგან გამორჩეული, წინ ვერაფერი დამიდგება. არ ვიმალები: ჩემთვის სინატიფე სისუსტე და უძლურება კი არ არის, გამბედაობისა და ნებისყოფის შედეგია. მხოლოდ გამბედაობით მიიღწევა იგი. სხვა ფერებისა არ მეშინია, არც ჩრდილებისა, არც ფერთა სიმრავლისა თუ მარტოობისა. რა ბედნიერებაა, როცა ჩემს მომლოდინე ზედაპირს ძლევამოსილი ცეცხლით ვავსებ! სადაც გამოვჩნდები, თვალები ბრწყინავს, ვნებათა ღელვა ძლიერდება, წარბები მაღლა იწევს, გულები გამალებით ძგერს. შემომხედეთ და გაიგეთ, რა დიდებულია სიცოცხლე! მიყურეთ, რა დიდებულია ხედვა! ცხოვრება ხედვაა. მე ყველგან ვჩანვარ. ცხოვრება ჩემით იწყება, ყველაფერი მე მიბრუნდება. დამიჯერეთ. გაჩუმდით და მომისმინეთ, როგორ გავხდი ასეთი საოცარი, ხასხასა წითელი.

დახელოვნებულ მხატვარს საღებავებისა გაეგება. ინდოეთის ყველაზე ცხელი ადგილებიდან ჩამოტანილი გამხმარი წითელი ჭია ფილში დიდხანს ნაყა, მტვრად აქცია. მერე აიღო და ხუთ დირჰემ ჭიის მტვერს ერთი დირჰემი საპონა და ნახევარი დირჰემი კურდღლისფრჩხილა შეურია. ვიდრე თავად ყავას მიირთმევდა, წყალი დუღდა. მე კი მოუთმენლად ვიყავი, როგორც ბავშვი, რომელიც საცაა უნდა დაიბადოს. როცა ყავამ გონება გაუხსნა და თვალში სინათლე მოუმატა, წითელი მტვერი ქვაბში ჩაყარა, სუფთა, წვრილი წკირით დიდხანს ურია. მალე ნამდვილი წითელი გავხდებოდი, მაგრამ ჩემს სისქესაც მნიშვნელობა აქვს: დუღილი არ უნდა დამაკლდეს, არც მეტი არ უნდა მომივიდეს. მერე წკირის წვერით საღებავი ამოიღო და ცერა თითის ფრჩხილზე დამიწვეთა (სხვა თითებზე არ შეიძლება!). უჰ! რა კარგი იყო, წითელი რომ ვიყავი! ფრჩხილი წითლად შევუღებე, ფრჩხილიდან წყალივით არ გადმოვიღვარე. სისქე კარგი მქონდა, მაგრამ ნალექი გავიკეთე. ამიტომ ცეცხლიდან გადმომდგა, სუფთა ნაჭერში გამწურა, უფრო ანკარა გავხდი, მერე ცეცხლზე შემომდგა, ორჯერ წამომადუღა, ქაფი მომხადა. ცოტა დანაყილი შაბი ჩამიმატა და გასაციებლად დამდგა.

რამდენიმე დღე იქ, ქვაბში, ისე ვიყავი, არაფერში გავრეულვარ. გულს მტკენდა ასე უქმად ყოფნა, როცა შემეძლო, მთელ გვერდებზე, ყველა საგანზე გადამევლო. ამ სიჩუმეში ჩავუფიქრდი, თუ რას ნიშნავდა წითლად ყოფნა. ერთხელ, სპარსეთის ერთ ქალაქში, სადაც უსინათლო მხატვარი ზეპირად ხატავდა ცხენს, მისი შეგირდი კი ცხენის უნაგირს, ორი უსინათლო მხატვრის კამათს მოვკარი ყური. იმან, რომელიც ცხენს ხატავდა, თქვა:

- მთელი ცხოვრება შთაგონებითა და რწმენით ვმუშაობდით და ამიტომაც სიბრმავით ვამთავრებთ სიცოცხლეს. ვიცით, როგორია წითელი ფერი, გვახსოვს, როგორ შეგრძნებას იწვევს იგი, მაგრამ დაბადებით უსინათლონი თუ ვიქნებოდით, როგორ მივხვდებოდით, რა არის ის წითელი, რომელსაც ჩვენი ლამაზი შეგირდი ხმარობს?

- კარგი შეკითხვაა, მაგრამ ფერის გაგება შეუძლებელია, ის უნდა იგრძნო.

- მიდი და დაბადებით უსინათლოს აუხსენი წითელი ფერის შეგრძნება.

- თითებით თუ შევეხებოდით, იქნებოდა რკინის ან სპილენძის შეგრძნება; მუჭში თუ მოვიქცევდით, დაგვწვავდა; გემოს გავუსინჯავდით და დამარილებული ხორცივით იქნებოდა; პირში ჩავიდებდით და - პირს გაგვივსებდა; ვუყნოსავდით და ცხენის სუნი ექნებოდა; თუ ისე ვუყნოსავდით, როგორც ყვავილს, გვირილის სუნი ექნებოდა და არა წითელი ვარდისა.

ძველ დროში, ათასი წლის წინათ, როცა ევროპული მხატვრობა ჩვენთვის ჯერ კიდევ არ იყო საშიში, რადგან ჩვენს დიდ მხატვრებს თავიანთი მხატვრობისა, თავიანთი წესებისა ისე სწამდათ, როგორც ალაჰისა. ისინი დასცინოდნენ ევროპელ მხატვრებს, ერთი ჩვეულებრივი ჭრილობის დასახატად რამდენიმენაირ წითელს რომ იყენებენ, ის კი არადა, იმასაც ამბობდნენ, ჩვეულებრივი მაუდი რამდენიმე ელფერის წითლით თუ არ დახატეს, არ შეუძლიათო. ამას ჩვენი ოსტატები უღირს საქციელად, უვიცობად მიიჩნევენ - მხოლოდ უვიც და გაუბედავ მხატვარს შეუძლია ერთი ხალათის კალთაზე რამდენიმენაირი წითელი გამოიყენოსო. საქმეს ჩრდილიც არაფერს შველის. არსებობს ერთადერთი წითელი ფერი და იგი უნდა ვირწმუნოთ.

- რას ნიშნავს წითელი? რაშია მისი აზრი? - იკითხა იმ უსინათლო მხატვარმა, ცხენს ზეპირად რომ ხატავდა.

- ყველა ფერის აზრი ისაა, რომ იგი ჩვენ წინაშეა, ჩვენ კი ვერ ვხედავთ, - თქვა მეორემ, - ვისაც არ უნახავს, როგორ უნდა გააგებინო, როგორია წითელი? მაგის მოყოლა არ იქნება.

- ღვთის მგმობნი, ურწმუნონიც ეგრე ამბობენ, ალაჰის არსებობა რომ ვირწმუნოთ, იგი ჯერ უნდა დავინახოთო.

- ვისაც დანახვა შეუძლია, ის ხედავს, - შეეკამათა მეორე. წმინდა ყურანი აკი ამბობს: “თვალხილული და უსინათლო არასოდეს იქნება ერთიო”.

ლამაზმა შეგირდმა აუჩქარებლად დამდო უნაგირის გადასაფარებელზე. ნახატი ჩემით ივსებოდა, ძალასა და სიცოცხლეს იძენდა. ძალიან საამო გრძნობა იყო. კატის ბეწვის ფუნჯი ქაღალდზე რომ მფენდა, მეღუტუნებოდა და ეს მიხაროდა. როცა ვაფერადებ, თითქოს სამყაროს ვეუბნები: „იყავ!“ და სამყაროც ჩემი ფერი- სისხლისფერი ხდება. ვინც ამას ვერ ხედავს, არც დაიჯერებს, უარყოფს, მაგრამ მე ყველგან ვარ.

თურქულიდან თარგმნა ლია ჩლაიძემ

„ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა“, 2010 წ.