ნიკოლო მიწიშვილი - თებერვალი
დაიწყო ეს ამბავი ამგვარად: იყო მარტი. 1921 წელი. ქალაქ ბათომში.
ამ დღეს ბათომი გასხვანაირდა. ესე იგი ეს იყო უკანასკნელი დღე. ამ დღეს წავიდა მთავრობა (მენშევიკები), ამ დღეს დაიშალა დამფუძნებელი კრება (საქართველოსი), ამ დღეს დააპირეს ბათომის აღება თათრებმა. ამ დღეს მოხდა კიდევ მრავალი სხვა და სხვა მნიშვნელოვანი და არა მნიშვნელოვანი ამბავი და როდესაც გათენდა შემდეგი დღე (მეორე დღე) - ქალაქში დაჯდა რევკომი. ანუ: ქალაქი ბათომი დაიკავეს ბოლშევიკებმა. მოვიდნენ ბოლშევიკები:
მათ დარჩათ ტფილისი. მათ დარჩათ ქუთაისი. და მრავალი ხალხი, რომელიც მოაწყდა ბათომს (ლტოლვილები) გრძნობდა:
დარჩებოდა ბოლშევიკებს ქალაქი ბათომიც.
გრძნობა იყო კიდევ ასეთი:
ძველად ღელავდა ზღვა. ასკდებოდა წყალი ნაპირს, ნაპირი იყო საზღვარი ატეხილი სტიქიონის, ეხლა შეტრიალდა კანონები უკუღმა. ესე იგი: - აღელდა ეხლა ხმელეთი, პირველი ტალღა გაქანდა მიწაზე ოქტომბერში პეტერბურგიდან (შეიძლება - მარტში, თუ თებერვალში), როდესაც დაიწყო რევოლუცია რუსეთის. ოქტომბერში ტალღა გაიშალა. ატორტმანდა რუსული მინდორი. მოაწყდა ეს ტალღა კავკასიონს და შეჩერდა (მაღალია კავკასიონი), შეინძრა, კიდევ ერთხელ აზვირთდა. აქაფდა. გადმოასხა მთებზე ღვრია წყალი და გაიბნა. ტალღა დაეჯახა ნაპირს (ზღვას), ზღვასთან გაჩერდა.
ტალღა გადაიქცა ოკეანედ. ოკეანე - მიწა, ზღვიდან ზღვამდე.
აქ იყო ნაპირი იმ ოკეანესი. და გრძნობდა ადამიანი (მრავალი) - ჩაიძირა ტფილისი.
ჩაიძირა ქუთაისი.
ჩაიძირებოდა (უთუოდ) ბათომიც. ბათომიდან კი იყო გზა ორნაირი:
გზა ზღვისაკენ - ეს იყო სიკვდილი. დახრჩობა. გადაშენება. ამოძირვა და მეორე გზა:
გაჩერება ზღვასთან, მიწაზე (მიწაზე მაინც). შეიძლება გზა სიკვდილის, მაგრამ სიკვდილის მიწის სიყვარულით გამართლებულის.
ორივე გზა კი საშიში.
ორივე გზა - უფსკრულებზე. სიარული დანის პირზე.
ეს იყო ამ დღეს - მარტში.
მარტი ყველგან სტრისი ყოველთვის. ბათომში უცნაურად.
ამ დღეს მარტი სტიროდა უარესად.
ბათომი კი სავსე იყო. აივსო ბინები. აივსო სასტუმროები. აივსო ვაგონები. ქუჩები. ხალხი მორბოდა: აღმოსავლეთით: იმერეთით. გაურბოდა - წითელ საშიშროებას. წითელი ფრთა კი მოდიოდა: გაშლილი ბადესავით ეფარებოდა ლტოლვილს. ეხვეოდა აღმოსავლეთიდან.
იმერეთიდან.
ამინდი (ცუდი) ვერ აკავებდა ვერავის. ქუჩად იყო გამოსული მრავალი. ბათომში სახეები იყო დაღვრემილი. გაუპარსავი. აწურული.
იდგა სვეტივით გულზე:
შიში. სიცივე. წვიმა.
დაჩოჩავდა ქუჩებში მოწყენილი ავტომობილები. ცხენიანი ურმები. (მიქონდათ ცხელი მჭადი ჯარისთვის).
დადიოდნენ - პატრულები, ანუ ჯარისკაცები სოველი და ტალახში გასვრილი.
განსაკუთრებული რაზმის ხალხი (ყაბალახი. ბლუზა. მოკლე პალტო. მესტები. მაუზერი).
დამფუძნებელი კრების წევრები.
და მრავალი სხვა - საეჭვო და უეჭველი.
მოქალაქეც დადიოდა აფუყული. იდგა ჯვარედინზე, ჰგავდა: სოველ ბეღურას, სარის წვეროზე რომ შემოჯდება ზამთარში.
ზოგი ცხარობდა ჯგუფში. და ილანძღებოდა უსათუოდ. ზოგი უსაქმოდ დადიოდა. ატარებდა მღვრიე გულით მსოფლიოს სევდას. გაჩერდებოდა აქ. შედგებოდა იქ. დასტოვებდა მაგარ სიტყვას ერთ ქუჩაზე. დაღვრიდა შხამს მეორეზე. წავიდოდა.
ზოგი დარბოდა საქმეზე და საქმიანად.
ხაზინაში. პორტში. სადგურზე. საწყობებში.
ლაპარაკობდნენ:
მთავრობაზე - წავა თუ არ წავა (უცხოეთში), გაუშვებს ჯარი, თუ დახოცავს ყველას.
ამას ლაპარაკობდნენ ჩუმად, სანდო პირებში. საშიში იყო ხმის აწევა.
მენშევიკებზე - დაღუპეს ქვეყანა მაგ მამაძაღლებმა. მაგათი დედა...
გვარდიაზე - უდიერად იხსენიებდნენ „მაგ ყაჩაღებს“.
არკვევდნენ მთავარსარდალის კვინიტაძის ტაქტიკას - აძაგებდნენ პარტიული კაცები (მენშევიკები), აქებდნენ მოქალაქენი, ქართველები: მაგ რომ არ ყოფილიყო, სულ მოგვეჭრებოდა თავი...
სტრატეგიას ენაცვლებოა საკითხი ანტანტის უსინდისობისა და სფერო მაღალი პოლიტიკის იჭერდა ადგილს ამაღელვებელს.
ვაჭრობდნენ სარეკორდოდ და უჩვეულოდ: - ქუჩის ფოტოგრაფები და რესტორნები.
იდგა სამფეხიანი აპარატი ყველა მოსახვევში. ბაღის მხრივ უფრო მეტად: ბაღთან წვიმაში არავინ დადიოდა. იქ მყუდრო ადგილი იყო. ვერავინ დაინახავდა ამ საიდუმლო საქმეს. სურათის გადაღება კი საჭირო იყო (აუცილებლად) საგარეო პასპორტისათვის.
სავსე იყო სამიკიტნო „მოდი ნახე“. ცხოვლად ვაჭრობდა რესტორანი „არტელი“. თავგამოდებით უკრავდა იქ სიმებიანი ორკესტრი ბერძნების და რუმინელების. ბერძენი მაესტრო ხშირად ასრულებდა „სამშობლოს“ („გამაგონე ეგ ხმა ტკბილი“) და „ვენიზელოსის მარშს“...
ღვინო ისმოდა რიგზე მეტი: სიმღერა კი არ იყო. „მრავალჟამიერიც“ კი. ეს იყო საკვირველი, მაგრამ ეს ასე იყო. შესაძლებელი შემთხვევა (ქვეყანაზე ყველაფერია შესაძლებელი), მაგრამ იშვიატი მეტად.
ფასი დაედო ძალზე - ჩემოდნებს. შეიქნა მოთხოვნილება ატმოსფერული. ვიღაცა ამას მიხვდა - გაჩნდა მაღაზიებში ძველი და ახალი ჩემოდნები. სისხლის ფასად. მაგრამ ჩემოდნები საღდებოდა მაინც. ყიდულობდნენ (ყოველი შემთხვევისთვის. ვინ იცის რა მოხდება. ეშმაკს თვალი არ უჩანს).
შემდეგ - იყო სადღაც კრებები. თათბირი და ბჭობა. ვიღაცა ელაპარაკებოდა ვიღაცას. ვიღაცა სწყვეტდა საქმეს მნიშვნელოვანს და ამას აცხადებდა. ვიღაცა არ აცხადებდა არაფერსაც. ვიღაცა მოითხოვდა ხელთათმანებს, თივას და აბჟანდებს.
ვიღაცა იჯდა ვაგონში და არავის არ ღებულობდა.
სადღაც კი არიგებდნენ - ფეხსაცმელებს. პალტოებს. შაქარს. შედედებულ რძეს. ვიღაცანი ყველაფერ ამას ღებულობდა. ვიღაცა ყიდდა. ვიღაცა ყიდულობდა (ყველაზე საკვირველი იყო ეს უკანასკნელი ამბავი, მაგრამ ასე ხდებოდა: მყიდველი იყო).
იტვირთებოდა გემი რაღაც ნივთებით.
სადღაც ეძებდნენ რაღაცა სიას და სია არ სჩანდა. სადღაც ქაღალდზე აკრავდნენ ბეჭედს და ვიღაცა ღებულობდა ფულს. ზოგს მიღებული ჰქონდა. ზოგიც მიღებას აპირებდა, ეძებდა გზებს. გზები ჩნდებოდა.
მიღოღავდა ქუჩაზე: ეტლები, ფურგონები, საბარგო მანქანები. მიჰქონდათ: ნოხები. სკამები. კალა. ჟესტის ყუთები. თბილი საბნები ბარდანებად შეკრული. ყველაფერს ათოვდა. და სტიროდა გზებზე წვირიანი თოვლი.
ქუჩაზე ყიდნენ დარცხვენილი ხმით „ერთობას“.
გაზეთის კითხვა დავიწყებოდა ყველას.
გაზეთში ეწერა საინტერესო ამბები.
„ამბოხება კრონშტადტში. პოლკოვნიკი კოზლოვსკის მოწოდება. აღება პეტერბურგის და მოსკოვის დაცლა ბოლშევიკების მიერ“.
შემდეგ - სწერდა საკუთარი კორესპონდენტი ამბავს თუ როგორ დამყარდა ტფილისში ახალი ძალაუფლება.
კიდევ ეწერა გაზეთში მრავალი საინტერესო ამბავი. მაგრამ მოქალაქემ იცოდა მეტი და უკეთესი. თვითეულ მოქალაქეს ქონდა შემონახული საკუთარი სენსაცია. ზოგი კი ღრუბელივით სავსე იყო სენსაციით.
ქუჩაზე იყო კიდევ ასე:
შეხვდებოდა ორი კაცი ერთმანეთს.
მიხვალ, თუ რჩები, - იყო კითხვა (ესე იგი - მიდიხარ საზღვარგარეთ თუ რჩები, შე საწყალო, ბოლშევიკების ხელში).
- ვრჩები.
- შენ.
- მეც.
გააქნევდნენ თავს. გაშლიდნენ ხელებს. უხმოდ ასჩეჩავდნენ მხრებს და უხმოდვე შეაქცევდნენ ერთი მეორეს მოდრეკილ ზურგებს. ეს ნიშნავდა: არის ბედნიერი ხალხი, რომელნიც მიდიან საზღვარგარეთ. მე და შენ კი ასეთ რისკს ვეწევითო.
გულში კი ფიქრობდა:
ერთი: მე კი ავიღე საგარეო პასპორტი და შენ როგორც გინდა ისე მოიქეცი, რა ჩემი საქმეაო.
მეორე: მე პასპორტი მზად მაქვს გენერალ-გუბერნატორის კანცელარიაში. მივალ და ავიღებ. რას მარგებს სხვისი ყურებაო. და მიდიოდა. პასპორტს მიიღებდა უთუოდ.
ქალაქში დადიოდა ბღავილით აჭარლების მანიფესტაცია. იძახდა - „იაშასუნ ქემალ ფაშა“-ო. ახსენებდნენ აგრეთვე ქეზიმბეის. მიდიოდნენ ანგორის დროშით. აჭარელი მოღვაწეები მოსჩანდნენ იშვიათად. დადიოდენ ჩუმად. თუ ვინმე ქრისტიანი ქართველი გამოელაპარაკებოდა - ეტყოდნენ: ჭკუაა საჭირო, ჭკუაო და ასწევდნენ კუდს. რაღაცას მალავდენ. რაში იყო საქმე არ ამხელდენ.
არავინ არ იცოდა, თუ რა იქნებოდა ხვალ.
ყველა კი გრძნობდა, რომ რაღაც უნდა მომხდარიყო და ეს რაღაც იქნებოდა მეტად არასასიამოვნო მოქალაქისათვის. დაახლოებით ყველა დარწმუნებული იყო, რომ მოხდებოდა პოგრომი. დაარბევდენ მაღაზიებს, საწყობებს და მოქალაქეებს.
შემდეგ დახვრეტდნენ -
ოფიცრებს (უთუოდ ყველას).
განსაკუთრებულ რაზმს (პირწმინდათ).
პარტიულ ხალხს (ზორბა-ზორბა და მცირეს).
მენშევიკებს (ვინ დააკავებს) და სპეკულიანტებს (უეჭველად).
შემდეგ -
უთუოდ დაჯდებოდა ჩეკა და ყოველდღე თითო-ოროლა კაცს (ვის - ეს შემთხვევის და გარემოების საქმეა) დახვრეტდა, ან ჩამოახრჩობდა მოედანზე სამაგალითოდ და ჭკუის სასწავლებლად. დაახლოებით ასე ფიქრობდა ყოველივე მოქალაქე. (არავინ ხმამაღლა ამას არ იყოდა. ფიქრობდა: რისთვის უნდა გავაფრთხილო სხვა. თუ წავხდით, წავხდეთ ბარემ ერთად). დანამდვილებით კი სინამდვილე არავინ არ იცოდა. ცხადი იყო, რომ იდგა შიში, სვეტივით ჩასობილი გულში.
სციოდა. სწვიმდა. ღამდებოდა.
ეს კი საკმარისი არ იყო და ხალხი მიეშურებოდა ქალაქის საბჭოს შენობისაკენ. იქ რაღაც დიდი კრება იყო განზრახული. ელოდენ მთავრობას და მთავრობის თანასწორ ხალხს. გაიგებდა კაცი რაიმე ამბავს.
ეს იყო ქალაქ ბათომს ზამთარში. მარტის დღეს.
ამ დღეს წავიდნენ მენშევიკები (მთავრობა). ამ დღეს დაიშალა დამფუძნებელი კრება (საქართველოსი). ამ დღეს დააპირეს ბატომის დაჭერა თათრებმა. მოხდა ამ დღეს კიდევ მრავალი მნიშვნელოვანი და არა მნიშვნელოვანი ამბავი და როდესაც გათენდა შემდეგი დღე (მეორე დღე) - ქალაქში დაჯდა რევკომი. ანუ - ქალაქ ბათომი დაიკავეს ბოლშევიკებმა. მოვიდნენ ბოლშევიკები.
ამ დღეს ცუდი ამინდი იყო ბათომში. და ამ დღეს ადამიანს არავისი არ სჯეროდა.
პარიზი, 1923წ.
გამომცემლობა „არტანუჯი“, 2006წ.
