ალან უოტსი - ბუდა და ბუდიზმი
ცნობილი ფილოსოფოსი და მწერალი ალან უოტსი (1915-1973) აღმოსავლური სიბრძნის მოწინავე ინტერპრეტატორი იყო. დასავლეთში აღმოსავლური ფილოსოფიის პოპულარიზაციას დიდად შეუწყო ხელი მისმა წიგნებმა და საჯარო ლექციებმა, რომლებშიც ავტორი ურთულეს საკითხებზე მსჯელობას მუდამ მკითხველისა თუ მსმენელისათვის გასაგები ენით ახერხებს. წიგნში „აღმოსავლური სიბრძნე და თანამედროვეობა“ შესული საუბრები უოტსის მიერ გასული საუკუნის 60-იან წლებში წაკითხული ლექციების ნაწილია. ისინი თემატურადაა შერჩეული და შინაარსობრივ მთლიანობას ქმნის.
აღმოსავლური სიბრძნისა და თანამედროვეობისადმი მიძღვნილ ლექციათა ამ ციკლში ბუდიზმისა და ძენ-ბუდიზმის შესახებ ვისაუბრებთ. ძენი ბუდიზმის სახესხვაობაა, რომელიც იაპონიასა და ჩინეთშია გავრცელებული.
ალბათ, იკითხავთ, რატომ ვარ მაინცდამაინც ბუდიზმის კვლევით დაინტერესებული და ვმიჯნავ მას აზიური ფილოსოფიისა და რელიგიის სხვა ფორმებისაგან. მიზეზი ის გახლავთ, რომ ბუდიზმი გათავისუფლების ერთგვარ მეთოდს წარმოადგენს, რომელიც, როგორც ცხოვრების წესი, აზიაში კი წარმოიშვა, მაგრამ სხვა იქაური ფილოსოფიური თუ რელიგიური სკოლებისგან განსხვავებით, ადგილობრივ კულტურას მჭიდროდ არ უკავშირდება. მაგალითად, შინტოიზმი იაპონელთა ეროვნული კულტია და წარმოუდგენელია, რომ ის ამ ქვეყნის საზღვრებს გარეთ გავრცელებულიყო. ასევეა კონფუციანელობა და ინდუიზმი, რომლებიც ჩინურ და ინდურ კულტურებთან უშუალოდ არიან დაკავშირებულნი. ბუდიზმი ინდოეთში წარმოიშვა, მაგრამ მალევე გავრცელდა მთელ აზიაში და სხვა კულტურებსაც მოერგო. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ბუდიზმი ინტერნაციონალური და ინტერკულტურული ცხოვრების წესია. შესაბამისად, აზიური ფილოსოფიის ფორმებს შორის იგი დასავლეთში ყველაზე მეტ ინტერესს იწვევს.
მიუხედავად ამისა, ბუდიზმის წარდგენისას გარკვეული სირთულე იქმნება, რადგან ამ სწავლებას, ქრისტიანობის, იუდაიზმის, ისლამისა თუ ზოროასტრიზმის მსგავსად, რელიგიად განიხილავენ - თითქოს ყველანი ერთსა და იმავე რამეს წარმოადგენდნენ. სიტყვა “რელიგიაში” თუ ისეთ განსხვავებულ ფენომენებს ვიგულისხმებთ, როგორიც, ერთი მხრივ, ქრისტიანობა და იუდაიზმია, ხოლო, მეორე მხრივ - ბუდიზმი, მაშინ გამოვა, რომ ცნებას ზედმეტად ვაზოგადებთ. ეს კი მას უსარგებლოდ და უაზროდ აქცევს. ნამდვილად არ მსურს ტერმინ “რელიგიის” განსასაზღვრი კანონის დადგენა, თუმცა ჩემი მსჯელობა უფრო აზრიანი და გასაგები გახდება, თუ გეტყვით, რას ვგულისხმობ სიტყვაში “რელიგია”. უმჯობესია, ეს ცნება დავუკავშიროთ ისეთ მოძღვრებებს, როგორიცაა ქრისტიანობა, იუდაიზმი და ისლამი და ამავე დროს ბუდიზმის შესაფერისი ტერმინი მოვიძიოთ.
რა არის განსხვავება? რელიგია მომდინარეობს ლათინური სიტყვიდან religare, რაც კავშირს, ბმას ნიშნავს. შესაბამისად, ის ცხოვრების გარკვეული წესის აღიარებაა, რომელსაც ჩვენ ღვთივშთაგონებულად მივიჩნევთ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რელიგიაში ვხვდებით ღვთივშთაგონებულ დოქტრინას, რომელსაც ჩვენ მრწამსს ვუწოდებთ. არსებობს გამოცხადებით დადგენილი ცხოვრების წესი - ერთგვარი კოდექსი - რჯულის კანონით ან, ქრისტიანობის შემთხვევაში, მაცხოვრის პიროვნებით გამოხატული ღვთის ნება. და ბოლოს, რელიგიაში არსებითია საკულტო მსახურება, რაც ღმერთის - რელიგიის ფორმით გამოცხადებული პირველადი რეალობის - განდიდებას გულისხმობს.
ბუდიზმს, რელიგიებისგან განსხვავებით, არ გააჩნია არც მრწამსი, არც რჯულის კანონი, არც კულტი. ბუდას მიმდევრები არ არიან ვალდებულნი, რაიმე კონკრეტული ირწმუნონ. ამ მოძღვრებაში ვერ შეხვდებით ოფიციალურ კოდექსს ან მკაცრად განსაზღვრულ დოქტრინას, რომლის სიმაღლესაც ყველა ბუდისტმა უნდა მიაღწიოს. ცხადია, ისინი იცავენ გარკვეულ მორალურ პრინციპებს, თუმცა ეს არ აღიქმება ღვთის ნების აღსრულებად - უბრალოდ, საკუთარი თავის წინაშე დადებული აღთქმაა. გარდა ამისა, ბუდიზმს არ გააჩნია განსაკუთრებული კულტი - ისეთი საკრამენტები ან განდიდების ფორმები, რაც ყველა ბუდისტისთვის საერთო იქნებოდა. შეიძლება ვთქვათ, რომ ბუდიზმი ფილოსოფიაა, მაგრამ არც ეს განსაზღვრებაა მთლად ზუსტი. დასავლური გაგებით, ფილოსოფია ადამიანის, ბუნების, ცოდნის შესახებ იდეებისა და თეორიების შემუშავებას გულისხმობს. ბუდიზმს კი იდეები და თეორიები ნაკლებად ანაღვლებს.
დასავლურ კულტურაში ამ აღმოსავლურ მოძღვრებასთან ყველაზე ახლოს, ალბათ, ფსიქოთერაპია დგას, რადგან ბუდიზმის არსი მდგომარეობს არა რაიმეს რწმენაში, იდეებსა თუ რიტუალურ პრაქტიკებში, არამედ შინაგანი გამოცდილების მიღებაში. როცა ფსიქოთერაპევტთან მიდის ადამიანი, რომელიც თავს უბედურად გრძნობს, დეპრესიით იტანჯება, ან კიდევ დიდი მწუხარება სწვევია, ფსიქოთერაპევტი მიზნად ისახავს, შეცვალოს მისი ცნობიერება, აზროვნების მდგომარეობა. ამ მხრივ, ფსიქოთერაპია ბუდიზმს ჰგავს, რადგან ბუდიზმიც გულისხმობს ტრანსფორმაციას - ადამიანების მიერ საკუთარი თავისა და გარესამყაროს აღქმის რადიკალურ ტრანსფორმაციას. ჰოდა, ბუდიზმის საგანგებო განსაზღვრება მოვიფიქრე, რათა განვასხვავო იგი რელიგიისგან. მე მას “გათავისუფლების გზას” ვუწოდებ. ვგულისხმობ იმ ჩვეული გზისგან გათავისუფლებას, რომლითაც ცივილიზებულ ადამიანთა უმრავლესობა და, ალბათ, პირველყოფილ ადამიანთაგან ბევრი აღიქვამს საკუთარ თავსა და გარესამყაროს. ამის მაგალითია მარტოსულობის, წარმავალობის, საკუთარ ნაჭუჭში გამოკეტვის განცდა, რომელიც გარესამყაროსადმი გაუცხოებას და მტრულ დამოკიდებულებას ბადებს.
ცხადია, როდესაც ვახსენებ სიტყვას “ბუდა”, შეიძლება ბევრმა იფიქროს, რომ ეს ერთგვარ კერპს აღნიშნავს. სინამდვილეში ბუდა არა ღმერთის, არამედ კაცის სახეა - თუ დავაზუსტებთ, ინდოელი უფლისწულის, სიდჰარტა გაუტამასი, რომელიც ძვ. წ. მეექვსე საუკუნეში ცხოვრობდა. მას ბუდას ეძახდნენ, მაგრამ ბუდა მეტსახელია და სანსკრიტზე დაახლოებით “გამოღვიძებულს” ნიშნავს. რადგან ბუდიზმი ფსიქოთერაპიას შევადარეთ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ბუდა მსოფლიოს პირველი დიდი ფსიქოთერაპევტია. საინტერესოა, რომ მისი მეთოდის გადმოცემის ფორმა ექიმის მითითებებს წააგავს. მან საკუთარი მკურნალობის არსი “ოთხი კეთილშობილი ჭეშმარიტების” სახით ჩამოაყალიბა. მე ოთხივეს განვიხილავ, რომლებსაც სახელები ძველ ინდური ენაზე - სანსკრიტზე ჰქვიათ. “ოთხი კეთილშობილი ჭეშმარიტება” ექიმის მიერ დიაგნოზის დასმისა და რეცეპტის გამოწერის პროცედურას მიჰყვება, რადგან პირველი, რასაც პაციენტის სასთუმალთან მოხმობილ ექიმს სთხოვენ, იმის თქმაა, თუ რისგან იტანჯება ავადმყოფი. ასე რომ, ბუდას პირველი კეთილშობილი ჭეშმარიტება კაცობრიობის დიაგნოზია, ანუ იმ დაავადების სახელწოდება, რისგანაც ადამიანები იტანჯებიან. სანსკრიტზე ამას “დუკა” ეწოდება, რაც შეიძლება ითარგმნოს, როგორც შფოთვა, ტკივილი, ტანჯვა. დაავადების მიზეზია მეორე კეთილშობილი ჭეშმარიტება - “ტრიშნა”, რაც უკავშირდება ინგლისურ სიტყვას thirst და ნიშნავს ჩაბღაუჭებას. ეს სიტყვა ხშირად ითარგმნება, როგორც “სურვილი”. მესამე, რასაც ექიმს ეკითხებიან, არის ის, თუ როგორ შეიძლება განიკურნოს დაავადება. ბუდას პასუხი იქნებოდა - “ნირვანა”, რაც სანსკრიტზე გათავისუფლებას ნიშნავს. როგორც კი გამოსავალს ასახელებს, ბუდა გამოწერს რეცეპტს - “მარგას”. “მარგა” ნიშნავს ბილიკს. იგულისხმება რვასაფეხურიანი კეთილშობილი ბილიკი - გზა, რომლითაც შევძლებთ მივყვეთ ბუდისტური ცხოვრების წესს.
მოდით, უკეთ განვმარტოთ ოთხივე კეთილშობილი ჭეშმარიტების მნიშვნელობა. პირველ რიგში კი, განვსაზღვროთ “დუკა” - დაავადება, რომლისგანაც, ბუდისტური მეთოდის მიხედვით, ადამიანები იტანჯებიან. ხანდახან ეს სიტყვა ითარგმნება, როგორც, ზოგადად, ტანჯვა, თუმცა მისი მნიშვნელობა აუცილებლად უნდა დაზუსტდეს. “დუკას” ისეთ ტანჯვას ან ქრონიკულ იმედგაცრუებას ვუწოდებდი, რომელიც გამოწვეულია უნაყოფო, უაზრო, წინააღმდეგობრივი მცდელობებით. მაგალითად, რამდენჯერაც უნდა სცადოთ ოთხკუთხა წრის დახაზვა, არაფერი გამოვა, რადგან მცდელობა იმთავითვე წინააღმდეგობრივია. მსგავსად ამისა, ზოგიერთ საქმიანობას ადამიანი ქრონიკულ იმედგაცრუებამდე და სულიერ აშლილობამდე მიჰყავს.
ბუდას მიხედვით, “დუკას” სხვა ფაქტორი იწვევს, რომელიც ერთგვარ შუალედურ რგოლს წარმოადგენს ტკივილსა თუ ტანჯვას და მის მიზეზს შორის. ბუდა ამბობდა, რომ ტანჯვის გამომწვევი მიჯაჭვულობა განპირობებულია ჩვენი უგუნურებითა და უმეცრებით. სანსკრიტზე უმეცრების გამომხატველ ამ მდგომარეობას “ავიდია” ეწოდება, რაც სიტყვა-სიტყვით “არცოდნას” ნიშნავს. უცოდინრობა სამყაროს შეუსაბამო ხედვაში გამოიხატება, თითქოს ის უამრავი საგნის - კლდის, ფეხის, მცენარის, ადამიანის - მექანიკური ჯამი იყოს; მაშინ როცა, სინამდვილეში სამყარო ცალკეული საგნებისგან არ შედგება. ყოველივე არსებული სხვასთან მიმართებაში არსებობს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მართალია, კვერცხი განცალკევებულ, განსხვავებულ რაიმედ მოჩანს, მაგრამ ის ვერ იარსებებს ქათმის გარეშე. ქათამი, თავის მხრივ, ვერ იარსებებს ხელსაყრელი გარემოს გარეშე. მსგავსადვე, თითები არ არიან მკლავისგან გამოყოფილნი. მართალია, მათ განცალკევებულად აღვიქვამთ, მაგრამ სინამდვილეში მკლავს უკავშირდებიან, მკლავი, თავის მხრივ - ხელს, ხელი კი სხეულს უკავშირდება, ხოლო სხეული - მთელი დედამიწის გარემოს, ცას, მზეს, ჰაერს.
თუ ვიფიქრებთ, რომ სამყარო ცალკეული საგნებისგან შედგება და არა - ერთმანეთთან დაკავშირებულებისგან, მათ ისე მოვეპყრობით, თითქოს მართლაც განცალკევებულნი იყვნენ. განვიხილოთ სიამოვნება და ტკივილი. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ სიამოვნება მკვეთრად გამიჯნულია ტკივილისა და უსიამოვნებისაგან. გვსურს სიამოვნება ტკივილის გარეშე და საკუთარი ცხოვრების წესს ამ სურვილს ვუქვემდებარებთ. ეს სურვილი კი ისეთივე წინააღმდეგობრივია, როგორც ზედას არსებობა ქვედას გარეშე. დავუშვათ, ყოველივეს ისე მოწყობა ვცადეთ, რომ ყველაფერი ზევით იყოს და არაფერი - ქვევით, ან ისე, რომ არსებობდეს წინა უკანას გარეშე. ჩვენ, უბრალოდ, დავიღუპებოდით. მსგავსად ამისა, სიამოვნებისა და ტკივილის გამიჯვნას თუ შევეცდებით, ჩვენი ცნობიერება ისეთ მდგომარეობაში აღმოჩნდება, როცა ვერ აღვიქვამთ სიამოვნებას, რადგან გაქრება კონტრასტი და ყველაფერი მოსაწყენი გახდება. ამგვარად, საკუთარ ცხოვრებას განუხორციელებელი იდეალებისაკენ მივმართავთ და შედეგად გარდაუვლად გვიცრუვდება იმედი.
იმედგაცრუების კიდევ ერთი წყაროა ის, რომ ვერ ვამჩნევთ: სამყარო, სადაც ჩვენ ვცხოვრობთ, სულაც არ არის მარადიული. ბუდას მოძღვრების უმთავრესი ასპექტია, რომ სიცოცხლე, როგორ მყარად და სტაბილურადაც უნდა გვეჩვენებოდეს და საგნები, როგორი განცალკევებულნიც უნდა ჩანდნენ, დინების მდგომარეობაში იმყოფებიან. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მსოფლიო, სადაც ვცხოვრობთ, შედგება არა იმდენად საგნებისა და ორგანიზმებისაგან, რამდენადაც პროცესებისაგან. ყველაფერი მუდმივ ფორმაცვალებადობაშია. თვალსაჩინოებისთვის შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს ჰგავს ფორმაცვალებადობას, რომელსაც კვამლის - ამ მოცეკვავე, მარადცვალებადი პატერნის - ყურებისას ვამჩნევთ; ასევე წყალს, რომელსაც იმ შემთხვევაში მოვიხელთებთ, თუ ხელებს ფრთხილად მივაღებინებთ ჭიქის ფორმას. წყალს თუ ხელს მოვუჭერთ, ის უმალვე ხელიდან გაგვისხლტება.
შესაბამისად, რადგან არ გვესმის, რომ ყოველივე ცოცხალია იმდენად, რამდენადაც მდინარებაშია ჩართული, გამუდმებით ვცდილობთ, დავეუფლოთ პროცესს. სწორედ ეს არის “ტრიშნა” - ჩაბღაუჭება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჩვენ ვებღაუჭებით ყველაფერ ძვირფასს: საკუთარ სიცოცხლეს, საყვარელი ადამიანების სიცოცხლეს. ასევე იქცევა დედა, რომელიც თავისი სიყვარულით ხუთავს შვილს, ებღაუჭება მას და არ აძლევს შეცდომების დაშვების საშუალებას. არ სურს, მისმა შვილმა გარისკოს და პასუხისმგებლობის გრძნობა განუვითარდეს. ეს იგივეა, რომ წიწილას არ დავაცადოთ კვერცხიდან გამოჩეკა. კვერცხი გალაყდება, თუ წიწილას გაზრდის და ცვლილების საშუალებას არ მივცემთ. შეგვიძლია შემდეგი მაგალითიც მოვიყვანოთ: წარმოიდგინეთ, რომ ძალიან მოგწონთ ერთ-ერთ ბაღში მოჩუხჩუხე წყაროს ხმა; გაიფიქრებთ, რა კარგი იქნებოდა, ასეთი წყარო ჩემს ბაღშიც იყოსო; მიდიხართ წყაროსთან, სათლით ხაპავთ წყალს და სახლში მიგაქვთ, მაგრამ სათლში დაგროვებული წყალი უკვე მკვდარია; ის აღარაა ცოცხალი და უწყვეტად მომდინარე.
ჩვენ მუდმივად გაწბილებულნი ვართ, რადგან ფორმაცვალებადი სამყაროს მოხელთებას და მოგუდვას ვცდილობთ. ყოველდღიურ შეხედულებებში ჩანს, რომ სამყაროს აღვიქვამთ, არა როგორც მთლიან ფორმას (პატერნს), არამედ როგორც რაღაც კონკრეტულის ფორმას. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ვფიქრობთ, თითქოს ყოველ ფორმას, ყოველ პატერნს საფუძვლად ედოს მყარი ნივთიერება, რომელსაც სუბსტანციას ვუწოდებთ. მსგავსი მსოფლაღქმა ემყარება წარმოდგენას, რომლის მიხედვითაც სამყარო ქოთანივით შეიქმნა, ისევე როგორც მექოთნე ამზადებს თიხისაგან ქოთნებს. რა გასაკვირია, რომ გვიჩნდება კითხვა: “რისგან შედგება ვარსკვლავები, მთები, ხეები?” ჩვენ ვუშვებთ, რომ ისინი რაღაც კონკრეტულისგან არიან შექმნილნი, ისევე როგორც ხუროს მიერ ხისგან დამზადებული მაგიდა, ან მექოთნის მიერ თიხისგან დამზადებული ქოთანი. სამყაროზე მსჯელობისას სულაც არ არის აუცილებელი ცნება “სუბსტანციის” გამოყენება. თანამედროვე მეცნიერების მიხედვით, ე. წ. “სუბსტანციაც” კომპლექსური და დახვეწილი ფორმებისაგან შედგება. მაგალითად, ლითონის მონეტის მყარ ზედაპირზე მიკროსკოპით დაკვირვებისას პატარა ფორმებს აღმოვაჩენთ. თუ უფრო შორს წავალთ და სამყაროს ატომური ფიზიკოსის თვალით შევხედავთ, მაშინ მას, უბრალოდ, ენერგიის მოცეკვავე ორბიტებად აღვიქვამთ. ამრიგად, თუ სამყაროს ვუყურებთ, როგორც ფორმისა და მატერიის ერთიანობას, მაშინ გამოდის, რომ საკუთარ თავსაც იმ მატერიის მსგავსად აღვიქვამთ, რომელიც ჩვენი ქმედებების ცვალებადობის საფუძველია. საკუთარ თავს სიტყვების, ფიქრებისა და ქმედებების მიღმა მყოფად აღვიქვამთ - გამოცდილების მიღმა არსებულ გამომცდელებად.
თუ გავიაზრებთ, რომ ყველანი პროცესებს, ქმედებებს წარმოვადგენთ, ქრება მოქმედი და მასთან ერთად იმის განცდაც, რომ ადამიანი განსხვავებულია, დანარჩენს მოწყვეტილი, და საკუთარი კანით ემიჯნება გარესამყაროს. როდესაც ამას ვაცნობიერებთ, ან, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, როცა განსხვავებულობა ქრება, ვიღებთ ნირვანას - ვთავისუფლდებით და ვიკურნებით. ნირვანა საოცრად არასწორად ესმით. ბევრი ადამიანი ამ სიტყვის გაგონებისას ფიქრობს, რომ ეს რაღაც ბუნდოვანი მდგომარეობაა - სიზმარეული, ნეტარი ადგილია. რაღაც ისეთი ჰგონიათ, კვირაობით ნოყიერი სადილის შემდეგ რომ ეუფლებათ. მეორე მხრივ, ნირვანას სრულ განადგურებასთანაც აიგივებენ. მართალია, სიტყვა-სიტყვით ნირვანა ჩაქრობას ნიშნავს, მაგრამ იგულისხმება ჩაქრობა, შვებით ამოსუნთქვის აზრით; და თუ ვიფიქრე: “უნდა ვისუნთქო, სუნთქვა მჭირდება, ჩემი სუნთქვა ჩემი ცხოვრებაა, ამიტომაც უნდა შევიკავო იგი”, მაშინ სათლში მოქცეული წყალის მსგავსად გავჩერდები - სუნთქვას შევწყვეტ და სახე გამივარდისფრდება. ამის ნაცვლად, თავის ნებაზე უნდა მივუშვა, უნდა ამოვისუნთქო, სუნთქვა უნდა შევწყვიტო, რათა კვლავ მოვიპოვო იგი. ასე რომ, შეიძლება ითქვას, მიჯაჭვულობის მთელი აზრი სუნთქვის შეკავების მეტაფორითაა გამოხატული - მცდელობით, ჩავებღაუჭოთ საკუთარ სიცოცხლეს და არ ვაცადოთ თავს სიცოცხლე. როდესაც მიხვდებით, რომ ეს ისევე შეუძლებელია, როგორც მუდმივი სიამოვნება ტკივილის გარეშე, მაშინ ვიცხოვრებთ “ჩამქრალი ცხოვრებით” - ნირვანის ცხოვრებით.
და ბოლოს, ბუდა აღწერს “მარგას” - გზას, რომელსაც მივყავართ გამოღვიძებამდე. არ ვაპირებ, რვავე საფეხური განვიხილო, უბრალოდ, მსურს, “მარგას” არსზე ვისაუბრო. ბუდა “მარგას” შუალედურ გზას უწოდებდა, თქვენც შეგიძლიათ თქვათ, რომ ეს შუალედური გზაა. ამ ტერმინსაც არასწორად იგებენ და კომპრომისთან აიგივებენ. ბუდას დროინდელ ინდოეთში უამრავი ადამიანი ასკეტიზმისა და თვითდამცირების უკიდურესი ფორმებით ეძიებდა ხსნას. ცხადია, იყვნენ ისეთებიც, რომლებიც ტანჯვისგან გაქცევას ისევე ცდილობდნენ, როგორც დღეს - ზღვარგადასული სიამოვნებით. ბუდასთვის მიუღებელია როგორც თვითგვემა - ლურსმნებზე წოლა და მისთანანი, ისე ჰედონიზმი.
შუალედური გზა მაინცდამაინც ორ უკიდურესობას შორის კომპრომისს არ ნიშნავს.
ამაში უფრო სიღრმისეული აზრია და ვფიქრობ, უმარტივესი გზა იმის გასაგებად, რას გულისხმობდა ბუდა “შუალედურ გზაში” იქნება ის, თუ მას ვუწოდებთ “გაწონასწორებულ ცხოვრებას” - უკიდურესობებისთვის თავის არიდებას. ველოსიპედის ტარება მეტად ჰგავს შუალედურ გზაზე სიარულს - წონასწორობას ინარჩუნებთ და გზას მხოლოდ მაშინ აგრძელებთ, როცა რომელიმე მხარეს დაცემას თავიდან იცილებთ. ველოსიპედის ტარებისას საინტერესო ის გახლავთ - ამის გაგება დამწყებებს უჭირთ - რომ, მაგალითად, როცა მარჯვნივ ეცემით, საჭე და ბორბალი მარჯვნივ, ე. ი. დაცემის მხარეს უნდა მიატრიალოთ. შედეგად, რაოდენ საკვირველიც უნდა იყოს, წონასწორობას ინარჩუნებთ. შეიძლება, ჩვეულებრივ, გეფიქრათ, რომ მარჯვნივ დაცემისას საჭე მარცხნივ უნდა მიგეტრიალებიათ; მაგრამ ასე თუ იზამთ, დაეცემით.
მივუსადაგოთ ეს მაგალითი ბუდისტურ სწავლებას: დავუშვათ, გვეშინია და შიშს წინააღმდეგობას ვუწევთ, რა ხდება ამ დროს? შიშს თუ ვეწინააღმდეგებით, უკვე გვეწყება შიშის შიში, რასაც შფოთვამდე და მოუსვენრობამდე მივყავართ. შფოთვა ხომ სხვა არაფერია, თუ არა - შიშის შიში. შემდეგი ნაბიჯია შიში იმის გამო, რომ შიშის გვეშინია და ასე ვექცევით მოჯადოებულ წრეში. შუალედური გზის არსი კარგად გამოიხატება პოპულარული სიტყვებით: “მიიღე” და “მიენდე”. იმ ველოსიპედისტივით, რომელიც ვარდება, მაგრამ საბოლოოდ წონასწორობას ინარჩუნებს, ადამიანს, რომელიც იტანჯება, შფოთავს ან რაიმე უსიამოვნებას განიცდის, ურჩევენ, რომ “მიენდოს”. ამას საინტერესო შედეგი მოჰყვება ხოლმე: ეს ანეიტრალებს გრძნობას, რომელიც გტანჯავთ. ზუსტად ასეთი რამ ხდება, როდესაც ბავშვს ოთახში დასვამთ და ეტყვით: “ითამაშე, ძვირფასო”. ბავშვი დაიმორცხვებს. როცა საკუთარ თავს ეუბნებით: “არა უშავს, იღელვე - “მიიღე” ღელვა”, ეს ანეიტრალებს აღელვებას, რადგან თქვენ აღარ ღელავთ მღელვარების გაქრობის გამო.
ამ ხერხის გამოყენებით, ანუ იმის მიღებით, რაც ისედაც ხდება, ქრება გამუდმებული კონფლიქტი, რომელსაც ადამიანები გრძნობენ საკუთარ თავსა და გრძნობებს, საკუთარ თავსა და გამოცდილებას შორის. ისინი “იღებენ” საკუთარ გამოცდილებას და აღარ ეწინააღმდეგებიან მას. როგორც დამწყები ველოსიპედისტისთვისაა სიურპრიზი, რომ კონტროლის დასაბრუნებლად საჭიროა, დაცემის მიმართულებით მიაბრუნოს საჭე, ასევეა სიურპრიზი ადამიანებისთვის იმის აღმოჩენა, რომ უკეთესი კონტროლისთვის საკუთარ თავს კი არ უნდა შეეწინააღმდეგონ, არამედ უნდა მიიღონ ის. ვინც საკუთარ თავს განუდგება, ჰგავს ადამიანს, რომელიც ერთდროულად ორი მიმართულებით მოძრაობას ცდილობს და წინააღმდეგობაში ცხოვრობს. ბუდიზმის უმთავრესი გამოცდილება ის არის, რომ საკუთარ თავთან დაბრუნებისას სამყაროსაც ვუბრუნდებით და მისგან მოწყვეტილად კი არ ვგრძნობთ თავს, არამედ ვხვდებით, რომ მთელი სამყარო - ეს ჩვენ ვართ.
ალან უოტსი აღმოსავლური სიბრძნე და თანამედროვეობა
ინგლისურიდან თარგმნა ოთარ ჭულუხაძემ
