სამურაის მორალური კოდექსი | ბუშიდოს სული
ბუშიდო (სიტყვ. „მეომრის გზა“) წარმოადგენს მოძღვრებას რაინდულ ქცევაზე. ბუშიდო, ერთი მხრივ, სამურაების მორალური კოდექსია, მეორე მხრივ კი იაპონელი ერის საწყისი სული - დროთა განმავლობაში ტრადიციად ქცეული.
ბუშიდოს, როგორც სამურაების კოდექსის სისტემატიზაცია სახელმძღვანელოდ, წესების კრებულად ან კანონთა კოდექსად არასოდეს მოუხდენიათ. და მაინც, ბუშიდოს გავლენა იაპონელის ცხოვრებაზე ამით არ შემცირებულა. იგი იაპონელთა გულებში მყარად დაფუძნდა.
ბუშიდოს ძირითადი დებულებები ბევრად უფრო ადრე მოქმედებდა ხალხში, ვიდრე იგი სამურაების კოდექსი გახდებოდა. ბუშიდოს მთავარი იდეების ასახვას ვპოულობთ წიგნში „ჰაგაკურე“, რომლის სახელწოდება სიტყვასიტყვით ნიშნავს „ფოთლებქვეშ დამალულს“. „ფოთლებქვეშ დამალული“ გაგებული იყო, როგორც ხილვა, რომელიც ხელეწიფებოდათ მხოლოდ მათ, ვისაც შეეძლო მოძღვრების საიდუმლო აზრს ჩასწვდომოდა. ასე დაარქვეს მეომართა წიგნს. ამბობენ, რომ ეს დასახელება აღებულია ბონზა-განდეგილ საიგიოს ლექსიდან:
„ყვავილის დანახვაზე,
ფოთოლქვეშ რომ მიმალულა,
ვგრძნობ - თითქოს
ჩემს ფარულ სიყვარულს ვუმზერ“.
„ჰაგაკურეში“ შეკრებილ გამოთქმათა უმრავლესობა მიეწერება სამურაი იამამოტო ცუნეტომოს. მან თვითმკვლელობით დაუმტკიცა გარდაცვლილ ბატონს სიყვარული და ერთგულება. „ჰაგაკურე“ ცნობილია „ნაბესიმა რონგოს“ სახელწოდებიაც. ე.ი. „ნაბესიმას აფორიზმები“. ნაბესიმა იყო კიუსიუს კუნძულ ჰიძენის პროვინციის მმართველი.
იაპონურ ლეგენდებში ნათქვამია: „ნაბესიმას საგვარეულოს მმართველები გამოირჩეოდნენ ჭკუითა და გამჭრიახობით. ამ მხრივ ისინი სამაგალითოდ შეიძლება ჩაითვალონ. ნაბესიმას გვარის უჩვეულო ბედნიერება მხოლოდ ღვთის წყალობა უნდა იყოს, რომელიც გვარმა დაიმსახურა წინაპართა ღვთისმოსაობისა და სათნოებისთვის“.
ამბობენ, რომ ჰიძენის პროვინციის სამურაები არ გამოირჩეოდნენ მდიდრული ჯავშნებით, მათი ხმლის ვადა ოქროთი არ ბრწყინავდა, სამაგიეროდ ისინი საყოველთაოდ ცნობილი იყვნენ ერთგულებითა და სიმამაცით.
„ჰაგაკურეს“ სახელს ხშირად ამატებენ ტერმინ „ბუშიდოს“. მათ ერთიანობას იაპონელები იგებენ როგორც „მეომართა წიგნს“. მასში გადმოცემულია ბატონისადმი სამურაის ერთგულებისა და სამსახურის იდეა. თავიდან ეს ეხებოდა მხოლოდ ადგილობრივი ფეოდალებისა და ვასალების ურთიერთობას. მაშინდელ დროში ფეოდალის ხელისუფლება ჩვეულებრივ 3-4 პროვინციაზე ვრცელდებოდა, ხშირად რამდენიმე ოლქზეც. მაგრამ ნელ-ნელა „ჰაგაკურეს“ იდეები მთელი ერის გონებაში ჩაინერგა. ამ იდეებმა ომის წინა იაპონიაში დომინანტის როლი შეასრულეს. ისინი წინააღმდეგობას უწევდნენ უცხოელთა ზეგავლენის გაძლიერებას. მათ მომხრენი გამოუჩნდნენ ეროვნულ ღვთაებათა თაყვანისცემის აღდგენისათვის მოძრაობის მომხრეთა სფეროში.
ისტორიიდან ცნობილია, რომ სამურაები გაჩნდნენ, როგორც ადგილობრივ ფეოდალთა შეირაღებული რაზმები. ისინი მოდიოდნენ გლეხობიდან და მოსამსახურეთაგან. თავიდან საკმაოდ გაუთლელი ხალხი იყო, მათ მხოლოდ ბატონისადმი ბრმა მორჩილება და ბრძოლაში სიმამაცე მოეთხოვებოდათ. მაგრამ დროთა განმავლობაში, როდესაც საომარი საქმე პროფესიად გადაიქცა, ეს აღარ აღმოჩნდა საკმარისი. სამსახურებრივ კიბეზე დაწინაურებას სჭირდებოდა ჩინური ენისა და დამწერლობის ცოდნა. სამურაები თანდათან შეეჩვივნენ შუა საუკუნეების კულტურის რთულ სისტემას. რელიგიიდან ისინი მიიზიდა ბუდიზმის სექტამ ძენმა, რომელშიც თვითსრულყოფის საშუალება დაინახეს.
„ჰაგაკურემ“ ბატონსა და ხელქვეითს შორის ურთიერთობა ასახა და სამურაებს ინსტიტუტის საფუძველი გახდა, რომელიც ფართოდ გავრცელდა ტოგუკავას ეპოქაში (1600-1868). იაპონიის ისტორიაში დიდი როლი შეასრულა სამურაების ხასიათის ისეთმა ნიშანმა, როგორიც ცოდნის დაუოკებელი წყურვილი იყო. იგი სამურაებს საგმირო საქმეებისაკენ მოუწოდებდა. როცა XVII საუკუნემ იაპონიას სულიერი პრობლემები წამოუყენა, სამურაები ჩინელ ფილოსოფოსებსა და მორალისტებს დაეწაფნენ. როდესაც იაპონიაში XIX საუკუნემ დააკაკუნა ტექნიკური პროგრესით, სამურაები სათავეში ჩაუდგნენ სავაჭრო-სამრეწველო საწარმოებს, გახდნენ პოლიტიკოსები და შექმნეს პუბლიცისტიკა. სამურაები შეპყრობილი იყვნენ ეროვნული პატივმოყვარეობით, მუდამ ისწრაფოდნენ - იაპონია ყველაზე წინ დაეყენებინათ. აი, სად იმალება ძირითადად იაპონური დაუშრეტელი ენერგიის სათავეები. ამ ენერგიის გამოთავისუფლების საწყისი იმპულსი ერს მისცეს „ჰაგაკურეს“ შემდგენლებმა.
„ჰაგაკურეში“ აშკარად შეინიშნება სრულიად გარკვეული თემატიკა: ღირსება, სიკვდილი, სიმამაცე, ბატონის ერთგულება, თვითსრულყოფა.
„ჰაგაკურეს“ წითელ ზოლად გასდევს სიკვდილის იდეა. მრავალი მკვლევარი ამ იდეას ახასიათებს როგორც სიკვდილისადმი ზიზღს. ჩვენ კი მიგვაჩნია, რომ ეს არის სიცოცხლისადმი ზიზღი. როცა მეომარი შეისწავლის „ჰაგაკურეს“ და თან მუდმივად იფიქრებს, თუ როგორ მოიქცეს ღირსეულად, მისი ცხოვრების გზა სწორი და მარტივი იქნება. სახიფათო სიტუაციებში ის არ იფიქრებს სიცოცხლის გადარჩენაზე, არამედ ეცდება მტრის შუაგულში შევარდეს და სიკვდილს ღიმილით შეეგებოს. „ჰაგაკურე“ აწრთობს მეომარში იმ ადამიანებისადმი ზიზღს, რომლებმაც მიზანს ვერ მიაღწიეს და მაინც აგრძელებენ ცხოვრებას.
„ჰაგაკურეში“ სიკვდილის იდეის გვერდზე დგას სიმამაცე. როგორც ნაბესიმას სამურაების საბრძოლო გმირობების აღწერიდან გამოდის, თითოეულ მეომარს ბუნებაში უნდა ჰქონდეს მამაცობა. როგორც „ჰაგაკურედან“ გამომდინარეობს, სამურაის გმირობის უმაღლესი ფორმაა ბატონის ერთგულება. ამ წიგნის შემდგენლები თვლიდნენ, რომ თუ არ იქნებოდა უსიტყვო მორჩილება, სხვა ღირსებებიც არ იარსებებდა. ბატონისადმი ერთგულებით იაპონიაში მრავალი თაობა აღიზარდა. სხვა ღირსებებთან ერთად, ერთგულებაც პატიოსნების გრძნობიდან გამომდინარეობს.
„ჰაგაკურე“ გვასწავლის: „სიცოცხლის დაკარგვა შეიძლება, პატიოსნებისა კი - არასოდეს“. მეომრებს მოუწოდებდნენ მკაცრად დაეცვათ თავიანთი პატიოსანი სახელი.
სამურაის სიტყვას იჯერებდნენ ყოველგვარი წერილობითი გარანტიის გარეშე. სამურაი ფიცს არ დებდა - ეს ღირსების შელახვად ითვლებოდა.
ღირსების ასეთი გაგება აისახა იაპონური ენის ძირითად ლექსიკურ ფონდშიც. ნიტობე ინაძო თვლის, რომ იაპონურ ენაში არ არსებობს სიტყვა „სიცრუე“. სიტყვა „უსი“ იხმარება როგორც სიმართლის (მაკოტო) ანდა ფაქტის (ჰანტო) უარყოფა.
„ჰაგაკურეს“ თანახმად, ღირსება მეომარს საჩუქრად არ ეძლევა, იგი ციდან ჩამოვარდნილი ნობათი არ არის. ეს გრძნობა რომ გამოაწრთო, საკუთარ თავზე ბევრი უნდა იმუშაო. ამასთან დაკავშირებით „ჰაგაკურე“ სრულიად გარკვეულ რჩევებს იძლევა საჭირო თვისებების გამომუშავებისათვის.
სამურაი ვალდებული იყო გამოწერთო სული და სხეული, ეზრუნა სრულყოფისათვის.
მეომარმა არ უნდა გაამჟღავნოს შინაგანი განცდები, რაც არ უნდა მოუვიდეს. მისი პირადი მოთხოვნილებები მაქსიმალურად უნდა შეიკვეცოს. ხალხში ღირსეულად უნდა ეჭიროს თავი და დაიცვას ბატონის ღირსება.
„ჰაკაგურე“ შედგება 11 ნაწილისაგან, რომლებიც თავის მხრივ 130 მცირე განყოფილებად იყოფიან. წიგნის დიდი ნაწილი სამურაი ცუნემოტოს მსჯელობას უჭირავს. მათ შორის ჩართულია სხვადასხვა ამბის თხრობა ანდა ნაბესიმას საგვარეულოს მმართველთა ღირსების აღწერა. ეს მსჯელობა, თხრობა და აღწერა ითვლება სამურაის პატიოსნების, ღირსების, მოვალეობისა და სიბრძნის ეტალონად. ყოველივე ამის ფარული აზრი შეადგენს ბუშიდოს ფსიქოლოგიას.
ბუშიდოს ფესვები უნდა ვეძებოთ კონფუციზმის, ბუდიზმისა და სანტოიზმის დოგმებში. კონფუციზმი ბუშიდოს მორალურ-ეთიკური საფუძველია. ბუშიდოს მიმდევრებში ბუდიზმმა განავითარა სიკვდილისადმი გულგრილობის გრძნობა. მისი ჭეშმარიტი საფუძველი ემყარება ბუნებისა და წინაპრების კულტს, რომლებმაც იაპონელებს განსაკუთრებული ეროვნული გრძნობა გამოუმუშავეს.
კონფუციზმმა ბუშიდოს კოდექსში უპირველეს ყოვლისა „მოვალეობისადმი ერთგულება“ გაამყარა.
კონფუცი ამტკიცებდა: „ნებისმიერი კეთილშობილი ადამიანი (კონფუცის გაგებით, იგი ზნეობრივად სრულყოფილი ადამიანია) ქცევაში მოვალეობის გრძნობით უნდა ხელმძღვნალებოდეს“.
ეს ზნეობრივი ნორმა კონფუცის მიმდევრების მიერ გაცილებით ფართოდ განიმარტებოდა, ვიდრე უბრალოდ მოვალეობის აღსრულება.
კონფუცი ასწავლიდა: „კეთილშობილი ადამიანი ყველაფერს მოვალეობის მიხედვით უდგება, იქცევა რიტუალებზე დაყრდნობით, მოკრძალებულია და დამაჯერებელი საქციელი აქვს“.
კონფუცის მიმდევრებში მოვალეობის გრძნობა მჭიდროდ უკავშირდებოდა ღირსებას, რომელიც ესმოდათ, როგორც პატივისცემისა და საზოგადოებრივი აღიარების მორალური უფლება.
ბუშიდოს კოდექსში მოვალეობა და პატიოსნება ადამიანებს ავალებს დაიცვან ერთგულება, კეთილშობილება, სიმამაცე. ამაში გამოჩნდა კონფუცის ცნობილი გამოთქმის გავლენა:
„დაინახოთ ის, რის განხორციელებასაც მოვალეობა გავალებს და არ გააკეთო - სიმხდალეა“.
კონფუციზმი შეეწრყა სინტოისტურ მორალსაც.
სინტოს მორალის მიხედვით, შენი თავი უნდა შეიცნო, ჩაიხედო სულის სიღრმეში და აღიქვა ღვთაება (კამი), რომელიც შენშია. სინტოიზმის თანახმად, ადამიანმა ყური უნდა მიუგდოს ამ ღვთაების სურვილებს, რადგანაც იგი მშობელთა და საერთოდ ყველა წინაპრის ძახილია.
სინტოიზმი გვასწავლის, რომ თვისი სიცოცხლით იაპონელი წინაპართა მიმართ ვალშია. მაგრამ ეს საქმის მხოლოდ ერთი მხარეა. სინტოიზმი უნერგავს იაპონელს შეიგრძნოს ხალხის უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობის დამცველი სახელმწიფოს მფარველი სული. სინტოიზმის თანახმად, მხოლოდ და მხოლოდ ასეთ სახელმწიფოში მოხდება სათანადო დონეზე იაპონელის აღზრდა, მხოლოდ ასეთ სახელმწიფოში შეიძლება გაიზარდონ მისი ბავშვები. ამიტომაც, სინტოს კანონთა მიხედვით, იაპონელი ვალდებულია პატივი მიაგოს მმართველ ხელმწიფეს, რომლიდანაც მოდის მშვიდობა, კანონები და წესრიგი. სინტოიზმი სამგვარ ვალდებულებას უნერგავს ადამიანს: მშობლებისადმი, წინაპრებისადმი და იმპერატორისადმი. ამას ემყარება ბუშიდოც. თუმცაღა იმპერატორისადმი ოფიციალური დამოკიდებულება შეიცვალა, მისი სიმბოლური მნიშვნელობა მაინც დარჩა.
სინტოიზმის თანახმად, იაპონელის პიროვნება ღვთაებრივი საწყისის სადგურია. სხეული დროებით მიეცა ადამიანურ „მეს“ და არის ერთგვარად კამის საკუთრება. სინტოისტები ამბობენ, რომ ადამიანები ვალდებული არიან მოუარონ სხეულს იმიტომ, რომ ჯანსაღი სხეული სულისა და ენერგიის წყაროა.
სინტოისტებს აქვთ ჩვეულება, რომლის თანახმადაც მომაკვდავი ახალგაზრდა მშობლებს პატიებას სთხოვს ნაადრევი სიკვდილის გამო. მან დაახლოებით ასე უნდა თქვას:
„მაპატიეთ, რომ მივდივარ თქვენგან მაშინ, როცა სიბერეს უახლოვდებით. თქვენს ასაკში იგრძნობთ ჩემს არყოფნას. მე შემეძლო დამეჯილდოვებინეთ ყოველივე იმისთვის, რაც გამიკეთეთ, მაგრამ უნდა წავიდე - ასეთია ზეცის ნება“.
ბუშიდო ასწავლის იაპონელს იზრუნოს სხეულზე, მაგრამ ეს არ არის მთავარი. ბუშიდო თავგანწირვას ითხოვს. მის მიმდევართათვის უმაღლესი შვება ყოველთვის იყო იდეა „საკუთარი მეს გარეშე“. ის ვინც ისწრაფვოდა საკუთარი მეს განადგურებისაკენ, მიჩნეული იყო უმაღლესი რანგის არსებად. ბუშიდოს მიმდევარს უნდა გაერკვია, რომ ადამიანის ჭეშმარიტი ვალი არ არის საკუთარი თავის გადარჩენა. მას არ უნდა ჰქონდეს ეგოისტური სურვილები „ზეცის წყალობაზე“. მისი ჯილდოა მხოლოდ სინდისის ხმა: „შენ კარგი და პატიოსანი ადამიანი ხარ“, „ამოძირკვე საკუთარი თავის სიყვარული“, „ჩაინერგე ტენინ-ჰაირის იდეა“, რაც სირცხვილის და სინდისის ხმას ნიშნავს.
სინდისის ცნება იაპონურ ენაში აღინიშნება სიტყვით კოკტო (ერთად გრძნობა, ჭკუა და გულკეთილობა) და იგი ყოველთვის ითვლებოდა ბუშიდოს იდეების მიმდევრობის ნამდვილ საზომად.
ბუშიდოს სული რომ აღზარდო, ბევრი უნდა ისწავლო და, რაც მთავარია, ითმინო და თავიც გაწირო. ზუსტად მოთმინება და თავგანწირვისთვის მზადყოფნა დაედო საფუძვლად მოზარდი თაობის აღზრდას; ნებისმიერი გაჭირვების ატანას რომ შესჩვეოდნენ, ბიჭუნები შიშველი ფეხებით დადიოდნენ თოვლზე, ვარჯიშობდნენ ფარიკაობასა და მიზანში სროლაში, შუაღამისას მიდიოდნენ სასაფლაოზე, მთელ ღამეს ფხიზლად ატარებდნენ; მათ ხანდახან მძიმე, ბარბაროსულ გამოცდებსაც კი უწყობდნენ ხოლმე. ყოველივე ეს კეთდებოდა ნებისყოფის გამოწრთობისათვის.
ნებისყოფა - იაპონელის თვითაღზრდის მიზანიც არის და საშუალებაც. თუ ადამიანი რთულ სიტუაციაში ბრაზდება და მეტისმეტად ცხარობს, მას ჩათვლიან უღირს პიროვნებად. იგი თვითონაც მალე ხვდება, რომ ასეთი საქციელი დაცინვის ღირსია და რომ თავს უნდა მოერიოს და ვნებები დაიოკოს. თუ დანაღვლიანდება, ვალდებულია ღიმილით შეინიღბოს, რათა ვერავინ მიუხვდეს ნამდვილ განცდებს. ამის გამო უცხოელებს დიდი ხნის განმავლობაში იაპონელები მეტისმეტად ფუქსავატებად მიაჩნდათ; ისინი ხომ უმიზეზოდაც კი იღიმებიან. მაგრამ იაპონელს ეს ღიმილი სამურაის აღზრდის კოდექსს აგვირგვინებს, აყალიბებს ეროვნული ხასიათის ისეთ ნიშანს, როგორიცაა თავაზიანობა ფართო გაგებით.
იაპონელის თავაზიანობის პრინციპის მიხედვით, მას ყოველთვის კარგი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს სხვებთან. ეს თავაზიანობა მხოლოდ კარგ მანერებსა და ზრდილობიან ლაპარაკს არ გულისხმობს. ბუშიდოს თავაზიანობა განუყრელად არის დაკავშირებული უფრო ღრმა დებულებასთან:
„იხარე ბედნიერთან ერთად და ცრემლები არ დაანახო სხვას“.
როგორც მეორე მსოფლიო ომის წინ იაპონელი მწერალი კან კიკუტი ამტკიცებდა, ადრინდელი ბუშიდო იყო „მეომრის გზა“, ახლა კი „ერის გზად“ გადაიქცაო. კიკუტი აღნიშნავდა: „შეიძლება თამამად ითქვას, რომ მამრობითი სქესის ყველა პირი (20-40 წლამდე ასაკისა) მეომარია“.
ბუშიდო ტრადიციად იქცა და ასრულებდა იაპონიაში მარეგულირებელ ფუნქციას. ბუშიდო ის გარემოა, რომლის მეშვეობითაც იაპონიაში წინაპართა თაყვანისცემა ცოცხლობს. ბუშიდოს სული მრავალმხრივ მართავს იაპონელთა ქცევას, შეგნებულად თუ შეუგნებლად ისინი მიჰყვებიან მას. რასაც ბუშიდო მიუთითებს, არც ისე ავილად შეიძლება მოიშორო, უგულვებელყო, უცებ უარყო, ბუშიდოს ფესვები მეტისმეტად ღრმად არის ჩაზრდილი.
ჰარაკირი
ამავე თემაზე: იუკიო მიშიმა - "პატრიოტიზმი"
იაპონიაში სიტყვა „ჰარა“ იხმარება საკმაოდ ბევრ გამოთქმაში: მან, ვინც გადაწყვეტილება მიიღო, ე.ი. თავისი ჰარა მოიყვანა მშვიდ მდგომარეობაში (ჰარა-ო კიმარუ); ვინც ბრაზობს, მისი ჰარა ზემოთ მიიწევს (ჰარა-ო ტატერუ); ვინც გულახდილია, მისი ჰარა გახსნილია (ჰარა-ო კირი).
აქედან გამომდინარე, რიტუალურ თვითმკვლელობას მუცლის გაფატვრით ეწოდება ჰარაკირი. იგი განმტკიცდა ჰეიანის ეპოქაში (VIII-XII სს.) თავიდან მას მხოლოდ სამურაები ახორციელებდნენ.
სიტყვა „ჰარაკირის“ უცხოელები ირონიის ელფერით ხმარობენ, თვით იაპონელები კი უფრო სიტყვებს - „სეპუკუს“ ანდა „კაპუკუს“ იყენებენ.
სეპუკუ პირდაპირ აღნიშნავს მუცლის გაფატვრას. თუ სეპუკუ ინიშნებოდა, როგორც სასჯელი, მაშინ ამბობდნენ, რომ დამნაშავემ შეიგნო დანაშაული. ეს გამოიხატება სიტყვებით: „ცუდად მოვიქეცი, მრცხვენია სინდისის წინაშე და საკუთარი ხელით ვისჯი თავს“.
ხანდახან უდანაშაულო ადამიანიც აკეთებდა სეპუკუს, რაც ნიშნავდა: „უდანაშაულო ვარ, მაგრამ მინდა გაჩვენოთ ჩემი სული, რათა თვითონ განმსაჯოთ“.
მუცლის გაფატვრით გამოწვეული ტკივილი მეტად ძნელი ასატანია; ის მძიმე სიკვდილს ნიშნავდა. ვინც სეპუკუს ჩადიოდა, შეეძლო ეთქვა: „ყველამ გაიგოს, რომ მამაცურად მოკვდი“.
სამურაების თვალში ბრძოლაში დაცემა და „ჭილოფზე სიკვდილი“ (სეპუკუ ჭილოფზე ხდებოდა) ერთნაირი გმირობა იყო.
XV საუკუნის მეორე ნახევრიდან XVIII ს. შუა ხანებამდე იაპონიაში სეპუკუს იყენებდნენ ბატონის სიკვდილის შემდეგ. „ჰაგაკურეში“ ერთი ასეთი შემთხვევაა მოთხრობილი. მისი შინაარსის მიხედვით, შიკრიკმა ძლიერი ფეოდალის ნაბესიმას საქმეთა მმართველს სუკეძაემონს ბატონის შეტყობინება მოუტანა. ამ წერილის მიხედვით, სუკეძაემონს ჰარაკირი უნდა გაეკეთებინა თავისი ქალიშვილის უღირსი საქციელის გამო. მან მამის სახელი შეარცხვინა. სუკეძაემონი ამ დროს „გოს“ პარტიას თამაშობდა. შეიტყო ბრძანება, შიკრიკს სთხოვა დაეცადა პარტიის დამთავრებამდე და თამაშის მსვლელობის საყურებლად მიიპატიჟა. როცა პარტია დამთავრდა, სუკეძაემონი გვერდზე გავიდა და მშვიდად გამოიფატრა მუცელი.
სუკეძაემონის 18 სამურაიმ არ მოისურვა ბატონს მოშორებოდა და შიკრიკს ნებართვა სთხოვა, გაჰყოლოდნენ მკვდარ ბატონს. მაგრამ შიკრიკი უარზე იყო, რადგანაც ასეთი მსხვერპლის შეეშინდა. მაშინ სუკეძამონის შვილმა მათ მაგიერ სთხოვა: „თუ მეომარი სიკვდილს გადაწყვეტს, უაზრობაა მისი შეჩერება. გთხოვთ, ნება დართოთ ჰარაკირი გაიკეთონ“. ნება დართეს და სუკეძაემონის 18 ვასალი მყისვე მიჰყვა ბატონს საიქიოში.
როცა სიოგუნი იემიცუ გარდაიცვალა (1651 წ.), ჰარაკირი უფრო შევიდა მოდაში. თვით ფეოდალებიც არ ზოგავდნენ თავს. ძლიერმა ფეოდალმა უტიდა მასანობუმ განიზრახა სიცოცხლეს გამოსალმებოდა, შეკრიბა სტუმრები, რათა გამოსათხოვარი ბოლო ჭიქა საკე მათთან ერთად დაელია. წვეულებაზე 50-60 კაცი მოვიდა. დაახლოებით საღამოს 8 საათზე მასანობუ დასასვენებლად წამოწვა და დაიბარა, 10 საათზე გაეღვიძებინათ. მალე ცაეძინა, ხოლო როცა გამოეღვიძა, უკვე ღამის 12 საათი იყო. „რატომ არ გამაღვიძეთ, - უსაყვედურა მან, - ხომ გთხოვეთ“. ამ ლაპარაკში მასანობუ დაჯდა ჭილოფზე და მუცელი გამოიფატრა.
ეს ადათი, რომელსაც ძიუნსი ან ოიბარა ეწოდებოდა (ანუ ჰარაკირი, შესრულებული ბატონის, ანდა საგვარეულოს მთავრის სიკვდილის მერე), 1663 წელს კანონით აიკრძალა, მაგრამ მისი აღმოფხვრა დიდხანს ვერ მოხერხდა. მაშინ ხელისუფლებამ უკიდურეს ზომებს მიმართა - თავს კვეთდნენ იმ პირის ოჯახის ყველა წევრს, რომელიც ჰარაკირს გაიკეთებდა. ამან გაჭრა, მაგრამ ფარულად ეს ადათი კიდევ დიდხანს მოქმედებდა. მაგ., იმპერატორ ძუცუჰიტოს გარდაცვალების შემდეგ ზოგმა მისმა თაყვანისმცემელმა და დაახლოებულმა პირმა (მათ შორის გენერალმა ნოგიმ) კანონი არად ჩააგდეს და ჰარაკირი გაიკეთეს. კანონით ისინი დამნაშავეები იყვნენ, მორალის ნორმებით კი ეროვნულ გმირებად ითვლებოდნენ.
სასჯელად გამოყენებული ჰარაკირის პროცედურა გამორჩევით მდიდრულად ტარდებოდა. ეს აქტი სრულდებოდა ბატონის რეზიდენციაში ღამით ანდა საღამოთი. ეზოში ყრიდნენ ხრეშს და აქტის ადგილზე აფენდნენ თხელ ჭილოფს. მასზე თეთრ ტილოს აფარებდნენ, ზემოდან კი წითელი ფერის შალს. თხელ კომონოში ჩაცმული მსჯავრდებული მასზე ჯდებოდა იაპონურ პოზაში. მასთან მიდიოდა ორი „სეკუნდანტი“ - უფროსი და უმცროსი. უმცროსი დგებოდა მსჯავრდადებულის ზურგს უკან და ქარქაშიდან ხმალს იღებდა (მსჯავრდადებულთან მიჰქონდათ ლანგრით ხანჯილი ან მოკლე ხმალი). ამის შედეგ ეხმარებოდნენ გახდაში.
თვითონ ჰარაკირის აქტი სხვადასხვა ხერხებით ხორციელდებოდა. აი, ერთი მათგანი: ხანჯალს მარჯვენა ხელით იღებდნენ, ირჭობდნენ მარცხენა ფერდში და ჰორიზონტალურად ატარებდნენ ჭიპის ქვემოთ მარჯვენა ფერდამდე; შემდეგ ვერტიკალურად დაისვამდნენ ჰორიზონტალურ კვეთამდე; თუ არ კვდებოდნენ, მაშინ ხანჯალს ყელში ირჭობდნენ. ცნობილია სხვა ხერხებიც. წლების განმავლობაში სულ უფრო მცირდებოდა იმ პირთა რიცხვი, რომელთაც შეეძლოთ პროცედურის ყველა დეტალის შესრულება. ამიტომ იგი თანდათან გაამარტივეს და მეიძის რესტავრაციის პერიოდში, ე.ი. მისი გაუქმების წინ, იგი გაცილებით მარტივად გამოიყურებოდა. მსჯავრდადებული იღებდა ლანგრით მიტანილ ხანჯალს, ხოლო „სეკუნდანტი“ - ზურგს უკან მდგომი - მაშინვე ხმლით თავს ჰკვეთდა. ადრე უმცროსი „სეკუნდანტის“ მოვალეობაში შედიოდა შეეწყვიტა მუცელგაფატრული ადამიანის წამება. დროთა განმავლობაში ეს ფუნქცია ჯალათის ფუქნციამ შეცვალა.
ჰარიკირი, როგორც თვითმკვლელობის აქტი, დროთა განმავლობაში გადაშენდა იაპონიაში, მაგრამ ამ სისხლიანი პროცედურის სულიერმა საფუძველმა ერის ფსიქოლოგიაში ღრმა კვალი დატოვა.
***
იაპონიაში, ჩვეულებრივ, თავს იკლავს ცალკეული პიროვნება, მაგრამ სხვა ქვეყნებისგან განსხვავებით, ხშირად ადგილი აქვს ჯგუფურ თვითმკვლელობასაც. მაგ., 50-იანი წლების შუახანებში ყოველწლიურად 1200-ზე მეტი ასეთი შემთხვევა იყო რეგისტრირებული. ჯგუფურ თვითმკვლელობათა შორის პირველი ადგილი უცვლელად უჭირავთ შეყვარებულებს.
იაპონიაში ასეთ თვითმკვლელობას სინძიუს (შეთანხმებული თვითმკვლელობა) ანდა დეაიოსის (რომანტიკული თვითმკვლელობა) ეძახიან. იგი ედოს ეპოქაში აღმოცენდა და მასთან ახლოს დგას საზეიმო სისხლიანი ფიცის ისეთი სახეები, როგორიცაა ფრჩხილების ამოძრობა, ხელის ან ფეხის ხანჯლით გახვრეტა, თითის მოჭრა ა.შ. შეყვარებულები თავს იკლავდნენ ვენების გადახსნით, ყელის გამოჭრით, ჩამოხრჩობით... დაახლოებით XVII საუკუნეში თვითმკვლელობის ეს ხერხები აიკრძალა, მაგრამ ისინი არ გამქრალა.
***
საინტერესოა, რომ კ. ნაკამურა არ ადასტურებს იაპონიაში თვითმკვლელობის მეთოდების მდგრადობას. მისი მონაცემებით, ეს მეთოდები იცვლება. 60-იან წლებში იაპონიაში გაიზარდა ძლიერი შხამებით თვითმკვლელობის რიცხვი. ქალები ხშირად იყენებენ საყოფაცხოვრებო გაზას, ხოლო მამაკაცები - ცივ და ცეცხლსასროლ იარაღს.
***
კამიკაძე
XIII საუკუნის მეორე ნახევარში იაპონია მონღოლთა შემოსევის საშიშროების წინაშე აღმოჩნდა. ჩინგისხანის შვილიშვილი ნუბილაი ორჯერ (1274 და 1281 წწ.) გემების არმადით მიადგა იაპონიის ნაპირებს და დაპყრობა სცადა. ორივე ექსპედიცია უშედეგო აღმოჩნდა: დამპყრობელთა გადმოსხდომისას იაპონიის კუნძულებზე საშინელი ტაიფუნი ამოვარდა და გემების უმრავლესობა გაანადგურა.
იაპონელმა ისტორიკოსებმა ამ ტაიფუნებს „კამიკაძე“ შეარქვეს, რაც „ღვთაებრივ ქარს“ ნიშნავს. მათში იაპონელი ხალხისადმი ღვთაებრივი დახმარება იგულისხმება.
მეორე მსოფლიო ომის ბოლოს, როცა იაპონია დამარცხდა, სარდლობამ კამიკაძე დაარქვა თავგანწირულ ახალგაზრდებს, რომელთა დახმარებითაც აპირებდნენ ომის მსვლელობის შემობრუნებას. თავდაპირველად ისინი ამერიკულ თვითმფრინავებზე მონადირე მფრინავები იყვნენ, შემდეგ გაჩნდნენ „ადამიანი-ნავები“, „ადამიანი-ნაღმები“, „ადამიანი-ტანკები“ და ა.შ.
ომის ბოლოსთვის იაპონიის შეიარაღებულ ძალებში მოქმედებდა ასობით ამგვარი რაზმი. ზოგი მათგანი ათასზე მეტ მეომარს ითვლიდა.
კამიკაძეს პირველი რაზმების დამაარსებელად და მათ იდეურ სულისჩამდგმელად ადმირალი ონისი ითვლება. მან 1944 წლის შემოდგომაზე ფილიპინებზე ჩამოაყალიბა ესკადრილია „კამიკაძე“. იგი შედგებოდა ოთხი ქვედანაყოფისაგან, რომელთაც დაარქვეს ტოგუკავას პერიოდის (შუა საუკუნეები) პოეტის სამურაი ნორნაგა მოტოორის პოემიდან ნასესხები სახელები. ადმირალი ონისი ამტკიცებდა, რომ რაზმების ნებისმიერ მებრძოლს „მიწიერი სურვილებისაგან დაცლილ ღმერთად“ მიაჩნდა თავი.
მფრინავ კამიკაძეებს უნდა ჩამოეგდოთ საჰაერო ობიექტები და სხვა სამიზნეები; „ადამიან-ნავებს“ ასწავლიდნენ, როგორ მიემართათ ტორპედო მოიერიშე მოწინააღმდეგის გემისაკენ: „ადამიანი-ნაღმები“ იცვამდნენ წყალქვეშა კოსტუმებს და ჭოკით ხელში, რომელთა ბოლოზეც ძლიერი ნაღმი მაგრდებოდა, ემზადებოდნენ მოწინააღმდეგის სადესანტო გემთან შეხვედრისთვის. ამგვარი პრინციპით იწვრთნებოდნენ „ადამიანი-ტანკები“, „ადამიანი-ტყვიამფრქვევები“, „ადამიანი-ჭურვები“ და სხვა.
იაპონიაში კამიკაძის რაზმების ჩამოყალიბება, რასაკვირველია, შემთხვევითი არ ყოფილა თავის წარმოშობას ისინი ბუშიდოს მორალურ-ეთიკურ სისტემას უნდა უმადლოდნენ. კამიკაძეების წვრთნას საფუძვლად დაედო იაპონიისა და იმპერატორისთვის თავის გასაწირავად მზადყოფნის იდეა. თუ საშუალება იყო, რაზმებში კამიკაძეებს სამურაების აუცილებელი ატრიბუტი - ხმალიც კი ჰქონდათ. მეომრები თავზე იჭერდნენ თეთრ სახვევს ჰატიმაკის, ზუსტად ისეთს, როგორსაც ბრძოლის წინ სამურაები ატარებდნენ ხოლმე.
იაპონიის საომარი წრეები დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ ბუშიდოს კოდექსმა საკმაოდ კარგი ნიადაგი მოამზადა, რათა იაპონელი ახალგაზრდების შეგნებაში თავგანწირვის იდეა ჩანერგილიყო. ისინი იმედოვნებდნენ, რომ მოხალისეთა ძებნა არ გაუჭირდებოდათ. უნდა ითქვას, რომ სამხედროთა ასეთი რწმენა პრაქტიკულად დადასტურდა. იაპონელი ყმაწვილები ისე მიესივნენ კამიკაძის რაზმებს, როგორც პეპლები ალს.
ახლობლებთნ და ნათესავებთან მიწერილ წერილებში, განწირული ახალგაზრდები, რომლებსაც მიაჩნდათ, რომ იდეალებსა და სახელმწიფო ინტერესებს ემსახურებოდნენ, აღფრთოვანებით ამცნობდნენ თავიანთ სურვილს - სიცოცხლე შეეწირათ იაპონიისა და იმპერატორისთვის.
მაგ., 20 წლის მიჩმანი ტერუო იამაგუტი მშობლებს სწერდა:
„ნუ იდარდებთ ჩემზე. მართალია, ჩემი სხეული დაიფერფლება, სამაგიეროდ სული მშობლიურ მხარეში დაბრუნდება და სამუდამოდ თქვენთან, მეგობრებთან და მეზობლებთან დარჩება. ვლოცულობ თქვენი ბედნიერებისთვის“.
მეორე მიჩმანი იტირო ჰაიასი, 22 წლისა, ეყრდნობა რა ბუდისტურ დოგმებს, წერილით დედას ამშვიდებდა:
„ძვირფასო დედა, ნუ დარდობ ჩემზე. რა ბედნიერებაა ბრძოლაში სიკვდილი! მე წილად მხვდა ბედნიერება, იაპონიისთვის მოვკვდე!.. ნახვამდის, ძვირფასო, ზეცას შეევედრე, თავისთან წამიყვანოს. ძალიან მეწყინება, თუ ზეცა ხელს მკრავს. ილოცე ჩემთვის, დედა“.
საერთოდ კამიკაძეს რაზმებში სუფევდა ეროვნული აღმაფრენა. უნიფორმიანი და სამურაის თავსახვევიანი ახალგაზრდები უყოყმანოდ მიდიოდნენ სასიკვდილოდ. მათ, ვინც ზუსტად შეასრულებდა დავალებას და მტერს ზიანს მიაყენებდა, ყველანაირად ხოტბას ასხამდნენ, აღმერთებდნენ. დაღუპულებზე ბევრს ლაპარაკობდნენ, ავრცელებდნენ მათ პორტრეტებს; ისინი ცოცხლად დარჩენილთათვის სამაგალითონი იყვნენ.
ბუშიდოს სულმა, ჰარაკირის თეატრალიზებულმა პროცედურამ ერის სულში ღრმა კვალი დატოვა. იაპონელი კამიკაძეს მოქმედებაში უჩვეულოს არაფერს ხედავს. ალბათ უმართებულოა ფიქრიც, რომ კამიკაძეს სული უკვე ისტორიულ ნანგრევებშია. რეაქციულ ძალებს კიდევ არა ერთხელ შეუძლიათ საბოლოო მიზნისთვის კამიკაძის გამოყენება.