სვეტლანა ალექსიევიჩი - უკანასკნელი მოწმეები |
„უკანასკნელი მოწმეები“ ნობელის პრემიის ლაურეატის – სვეტლანა ალექსიევიჩის მიერ II მსოფლიო ომის შესახებ დაწერილი მეორე წიგნია. ამ ჯოჯოხეთზე ქალების ნაცვლად ახლა ბავშვები მოგვითხრობენ, უფრო სწორად: ნაადრევად დაბერებული უფროსები, ვინც ფაშისტური გერმანიის საბჭოთა კავშირზე თავდასხმის მომენტისათვის ორიდან თოთხმეტ წლამდე ასაკის ბავშვი თუ მოზარდი იყო; ვისაც პირველი დაბომბვის წუთებშივე წაართვეს ბავშვობა. წიგნის ქვესათაურია „სოლო ბავშვის ხმისათვის“. მართლაც დაობლებული, ნაგვემი, ნაშიმშილები ბავშვების თითოეული ამბავი აქ მარადმჟღერ გუნდად იკვრება და ერთ შემზარავ ეპოსს ქმნის.
ამ წიგნის პერსონაჟები მეტწილად ბელარუსები არიან, ვისაც საბჭოეთის სხვა ხალხებზე ადრე დაატყდა თავს ომის პირველი უძლიერესი ტალღა. ბავშვთა სახლად ქცეული პიონერთა ბანაკი, გადამწვარი სოფლის ნაცეცხლარში ამოთხრილი მიწური, საკონცენტრაციო ბანაკი თუ ტყეში დადგმული პარტიზანთა ქოხი – ის ადგილებია, სადაც ბავშვის გაოგნებული, მაგრამ უკვე მრავლისმცოდნე მზერა ხედავს მტერს: ვაჟკაცური გარეგნობის ღონიერ და მხნე ადამიანს, რომელიც „ასეთი ლამაზია – და კლავს“. სულისშემძვრელი სისასტიკის სურათებს აქ ისეთი დაუჯერებელი სასწაულები ენაცვლება, „მხოლოდ ზღაპარში ანდა ომის დროს“ რომ შეიძლება მოხდეს. ქაოსში, სადაც დედის მონატრება და შიმშილის გრძნობა შიშზე უფრო ძლიერიც კია, ვიღაც მაინც პოულობს ახლობელს, სხვას გაუსაძლისი ტანჯვისას ანგელოზი ანუგეშებს, ბევრს კი, ძალიან ბევრს, სრულიად უცხო ადამიანი ეხმარება, რადგან „უცხო ადამიანი არ არსებობს“, ყველა ახლობელია და ლენინგრადის ბლოკადისას შიმშილს გადარჩენილი ბავშვებიც გერმანელ ტყვეს უკანასკნელ პურის ნაჭერს აწვდიან...
***
ჩვენს ქალაქში... ქუჩებში მშვიდად დასეირნობდნენ გერმანელი ჯარისკაცები. ყველაფერს კინოფირზე იღებდნენ. იცინოდნენ. ომამდე საყვარელი თამაში გვქონდა: გერმანელებს ვხატავდით. დიდ კბილებს ვუხატავდით. ეშვებს. ახლა კი ჩვენ წინ დააბიჯებდნენ, ახალგაზრდები, ლამაზები. გამძლე ჩექმის ყელში ჩაწყობილი ლამაზი ხელყუმბარებით. ტუჩის გარმონზე უკრავდნენ. ჩვენს ლამაზ გოგონებსაც კი ეარშიყებოდნენ.
***
როგორ შეიძლება გიხაროდეს, თოვლში თამაშობდე, როცა ომია?
***
დედამ მე და ჩემს ძმას უკანასკნელი ორი ცალი კარტოფილი გაგვინაწილა, თვითონ კი იჯდა და გვიყურებდა. ვიცოდით, რომ ეს უკანასკნელი კარტოფილები იყო. მინდოდა დედისთვის დამეტოვებინა... პაწაწინა ნაჭერი... მაგრამ სულ შემომეჭამა. ჩემს ძმასაც შემოეჭამა... ორივეს გვრცხვენოდა. საშინლად.
***
ჩემი ძმა რომ წამოიზარდა, ასე ამბობდა: მამა არ გვყავს, სამაგიეროდ ორი დედა გვყავს - დედა და დეიდა ტანია. ყველანი ასე ვიზრდებოდით: ორ-ორი, სამ-სამი დედით.
***
ერთხელ ქუჩაში შემხვდა კაცი, რომელიც მამას ჰგავდა. უკან ვდიე დიდხანს. მამა ხომ მკვდარი არ მინახავს...
***
დანგრეულ გერმანულ სოფელში დავინახე: ბავშვის ველოსიპედი ეგდო. გამიხარდა. დავჯექი და წავედი. ისე კარგად გამომივიდა! მთელი ომის განმავლობაში არც ერთი საბავშვო ნივთი არ მინახავს. დამავიწყდა კიდეც მათი არსებობა. სათამაშოების...
***
ჩვენი სოფელი გადაწვეს. სოფლის სასაფლაო დაბომბეს. ხალხმა იქ მიირბინა: მიცვალებულები ზევიდან ეყარნენ... ისე იწვნენ, თითქოს ხელახლა დაეხოცათ... ჩვენი პაპაც იწვა, რომელიც სულ ახლახან დავკრძალეთ. მიცვალებულებს ხელმეორედ მარხავდნენ...
***
დიდხანს ვისხედით მეზობლების სარდაფში. უკვე გაზაფხული იწყებოდა. კარტოფილზე ვიწექით, ეს კარტოფილი კი იყლორტებოდა... დავიძინებდი, ღამით კი ყლორტი ამოიზრდებოდა და ცხვირთან მიღიტინებდა. ხოჭოსავით.
***
ვჭამდით... წყალს... სადილის დრო რომ მოვიდოდა, დედა მაგიდაზე ცხელი წყლით სავსე ქვაბს დგამდა. მათლაფებში ვისხამდით. საღამოა. ვახშამი. მაგიდაზე ისევ ცხელი წყლის ქვაბი დგას. შიგ თეთრი ცხელი წყალია. ზამთარში ამ წყლის შესაფერადებელიც კი არაფერი იყო. ბალახიც კი აღარ იყო.
შიმშილისგან ჩემმა ძმამ ღუმელს კუთხე მოაჭამა. ყოველდღე ღრღნიდა, ეს რომ შევნიშნეთ, ღუმელზე უკვე კარგა მოზრდილი ღრმული იყო.
***
რა შემრჩა ომის წლებიდან? არ მესმის, რას ნიშნავს უცხო ადამიანები, რადგან მე და ჩემი ძმა უცხო ადამიანებთან ვიზრდებოდით. უცხო ადამიანებმა გადაგვარჩინეს. რანაირადღა არიან უცხოები? ყველა ადამიანი ახლობელია. ამ განცდით ვცხოვრობ, თუმცა ხშირად მიცრუვდება იმედი. მშვიდობიანი ცხოვრება სულ სხვა...
***
უკვე იმდენი მეგობარი დავასაფლავე...
***
***
ტოლჩით რძეს მაძლევენ, მე კი ომის წლებში დამავიწყდა კიდეც, რძე როგორია. ფინჯანში დამისხეს, მაგრამ ფინჯანი ხელიდან გამივარდა და დაიმტვრა. ვტირი. ყველას ჰგონია, რომ ფინჯნის გამო ვტირი, მე კი დაღვრილი რძე მენანება. ისეთი გემრიელია, მეშინია, მეტს აღარ დამისხამენ.
***
როგორ ვნატრობდით სათამაშოებს! ბავშვობა გვენატრებოდა... აგურის ნატეხს დავდებდით და წარმოვიდგენდით, რომ თოჯინაა. ან ვინმე ყველაზე უმცროსი თამაშობდა თოჯინის როლს. დღესაც, როცა სილაში ფერად შუშებს ვნახულობ, მინდა, რომ ავკრიფო. ახლაც ლამაზები მეჩვენება.
***
ჯერ ჩვენი არაჩვეულებრივი დედა დავკარგეთ, მერე - მამაც. ვიგრძენით, მაშინვე ვიგრძენით, რომ უკანასკნელნი ვართ. იმ ზღვართან... იმ სამანთან ვდგავართ... ჩვენ უკანასკნელი მოწმეები ვართ. ჩვენი დრო იწურება. ჩვენ უნდა ვილაპარაკოთ... ჩვენი სიტყვები უკანასკნელი იქნება...
1978-2004 წწ.
რუსულიდან თარგმნა თამარ კოტრიკაძემ.