ნინო ხარატიშვილი - ჩვენს ქალაქში. ჩვენი ეზო | „უკმარი სინათლე“
„ვერაფრით ვეტყოდი, რომ ჩვენს ქალაქში ვერ გეყვარებოდა ის, ვინც გიყვარდა. რადგან ჩვენს ქალაქში საკუთარ სურვილებს ყველანი გავურბოდით.
ჩვენს ქალაქში უარი უნდა გეთქვა ყველა ნატვრაზე, რომ ცხოვრებას უბედურებისთვის არ ეერთგულა. ჩვენს ქალაქში სწავლობდი საკუთარ თავთან გაუცხოებას და ეს იყო გადარჩენის საუკეთესო საშუალება. ჩვენს ქალაქში სიყვარული ხანმოკლე იყო და მზის ამოსვლისას გაფანტული დილის ნისლივით ქრებოდა.
ჩვენს ქალაქში ფაფუკი და სათუთი გოგოები დადიოდნენ, მათი ერთადერთი დანიშნულება საკუთარი ქმრების ღირსების დაცვა და მათთვის თბილი კერის დახვედრება იყო. გაჩენილიყვნენ, რომ უცხო სურათებად ქცეულიყვნენ.
ჩვენს ქალაქში გოგოები ოქროს თევზები იყვნენ, ბიჭები მათ აკვარიუმს უშენებდნენ, რომ შიგ ეცურავათ. ჩვენს ქალაქში გოგოები წვრილ ძაფზე გამობმული უფრთო ანგელოზები იყვნენ, მათ ის დედები, დეიდები, ბებიები აკავებდნენ, ვისაც თავის დროზე ასევე არ დაანებეს შორს გაფრენა.
ჩვენს ქალაქში ბიჭები იმ მამების, ბიძების და ბაბუების ასლები იყვნენ, ვინც მათსავით ვერ შეძლო, მანამ ეჯერა გული თამაშით, სანამ ერთბაშად დაკაცდებოდა, წვერს მოიზრდიდა და კუნთებს დაიყენებდა.
ჩვენს ქალაქში შეყვარებულები გარეულ ცხოველებს ჰგავდნენ, ყველა დანარჩენი კი მათ მოთვინიერებას ცდილობდა. ბოლოს ველურ ცხოველებს ან არჯულებდნენ, ან გალიაში ამწყვდევდნენ და სხვებისთვის ჭკუის სასწავლებლად საჯაროდ ფენდნენ. როგორ მეთქვა ნენესთვის, რომ თბილისელი შეყვარებულები სულ დევნილები იყვნენ“.
„ბავშვობაში ჩვენთვის მთელ სამყაროს უდრიდა ეზო, რომელიც თბილისის ყველაზე მთაგორიან და ჭრელ უბანში მდებარეობდა. „სოლოლაკის არსებობას გარშემორტყმული მთების წყალუხვ ნაკადულებს უნდა ვუმადლოდეთ, ერთ დროს გორაკებს შორის ჩახლართული უბანი საუკუნის განმავლობაში პრესტიჟულ და მრავალფეროვნებით გამორჩეულ ადგილად ჩამოყალიბდა“.
ფოტოს ვაკვირდები და მამაჩემის ხმა ჩამესმის, ხშირად და ბევრს მიყვებოდა ჩვენს უბანზე, ხელჩაკიდებული რომ დავყავდი ქალაქის ამ ნაწილის ვიწრო შუკებში. „არაბების ბატონობისას ბევრი წყალი სჭირდებოდათ ციხე-სიმაგრის ბაღების მოსარწყავად, ამიტომ გაიყვანეს არხი, რომელშიც წყალი სოლოლაკის გორაკებიდან ქვევით, ხეობაში მიედინებოდა. მოგვიანებით, როდესაც თურქებმა გადაიბარეს ქალაქზე ბატონობა, ისინიც იყენებდნენ იმ წყალს. თურქულად წყალს სუ ჰქვია და ასე გადავიდა ეს თურქული სიტყვა ქალაქის ამ ნაწილის ქართულ დასახელებაში, უ კი იქცა ო-დ.
მეცხრამეტე საუკუნეში ბევრი მდიდარი ქართველი დასახლდა ამ მიდამოებ- ში და რადგან ბაღები მათაც გააშენეს, წყალს მერეც გადამწყვეტი როლი ენიჭებოდა. ამგვარად გაფართოვდა სოლოლაკი და იქცა ქალაქის პრესტიჟულ უბნად, მალე კი მისი ქვაფენილით მოკირწყლული ქუჩები ელეგანტურმა, ჭრელფანჯრებიანმა და ხის კოლორიტულაივნებიანმა ვილებმა დაამშვენა“.
მე რომ დავიბადე და ჩვენს ბნელ, მუდამ ნესტიან ბინაში მიმიყვანეს ვაზის ქუჩაზე, რომელიც ენგელსის გრძელ ქუჩასა და თონეთის მოედანს შორის მდებარეობდა, მაღალი თანამდებობის პარტიული მუშაკები უკვე სხვა უბნებში ცხოვრობდნენ, ხოლო სოლოლაკის ერთ დროს მდიდრულ ვილებს სახელმწიფომ დანიშნულება შეუცვალა. ახლა მობინადრეები ეგრეთ წოდებულ თბილისურ ეზოებში სახლობდნენ. ისევ ჩამესმის ყურში მამაჩემის მონოტონური, მშვიდი ხმა: „ბინების ნაკლებობის გამო ამ ეზოებში ბევრი ოჯახი შეასახლეს, მეზობლები კი სულ უფრო მეტს საქმიანობდნენ გარეთ და იყო ერთი ალიაქოთი. და რადგან იტალიური ნეორეალისტური ფილმების დრო იდგა, უმალ იტალიას მიამსგავსეს აქაური ხმაური. ასე დაერქვა თბილისურ ეზოებს იტალიური ეზოები“.
თვალწინ მიდგას ეს ეზოები, ქვაფენილით მოკირწყლულ ქუჩებში დავხეტიალობ და ვაზის ქუჩის 12 ნომერში ვუხვევ, იქ იწყება ჩემი ცხოვრება. ეს უბანი მაშინ ჩემთვის მთელ მსოფლიოს უდრიდა. წარმოსახვით დავსეირნობ ბოტანიკური ბაღის გაყოლებაზე, ჯვრის მამის ეკლესიასთან და ენგელსის ქუჩაზე, სადაც ჩვენი სკოლა იყო; მთაწმინდის ზედა ფერდობებზე, სადაც ფუნიკულიორია, სატელევიზიო ანძა და გასართობი პარკი; ოქროყანის გორაკებზე გადავდივარ, ვაზის ფოთლებში ჩაფლულ იდუმალ ქუჩებში და ხის კიბეებზე, აივნებსაც ვაზი მოსდებია; ვიწრო და პატარა, მიხვეულ-მოხვეულ შუკებს ჩავუყვები და ლენინის უზარმაზარ მოედანზე გავდივარ, მერიასთან ჩავუვლი ჭორიკანა დედაკაცებს და მუდამ „კამაზის“ რეცხვაში გართულ კაცებს, მოფარფატე სარეცხსა და პატარა წყაროებს – აქ, ამ ადგილებში გათამაშდა ჩემი ყველა ტრაგედია და კომედია, აქ ავიდგი ფეხი, აქ განვიცადე სამყაროს დასასრული, ფართოდ თვალებდაჭყეტილმა და ძვალ-რბილში შიშგამჯდარმა.
თვალწინ მიდგას ჩვენი ოთხკუთხა ეზო. ერთმანეთის მოპირდაპირედ მდგარი ორი სახლი, გამიჯნული ერთი ციცქნა, ღობეშემოვლებული ბაღით, ხელმარჯვნივ ხიმინჯებზე შემდგარი, პატარა ორსართულიანი ქვის ნაგებობა, ნაკლებად ფერადოვანი და ნაკლებად ლამაზი, მოგვიანებით ისე უშნოდ მიაშენეს, გეგონებოდა, რუსული ზღაპრიდან გადმოხტა თავისი ქათმის ფეხებითო.
ჩეხოსლოვაკიური თუ ავსტრიული პავლაჩების სახლებისგან განსხვავებით, ჩვენთან არა მხოლოდ ქუჩის მხრიდან, სადარბაზოს დამრეცი ხის კიბით ადიოდი ბინებში, არამედ ეზოდანაც შეგეძლო აჰყოლოდი ხვეული კიბის დაბრეცილ საფეხურებს. ცალკეული საცხოვრებელი ბლოკები ერთმანეთს ხის თაღოვანი ტალანებით ებმოდა. ჩვენი კორპუსი სამსართულიანი იყო და ყველაზე ჩახუჭუჭებული ტალანები ჰქონდა, ჩვენ წინ მდებარე აგურის ორსართულიანი სახლი მოგვიანებით, საუკუნეების გასაყარზე იყო აშენებული და ეზოს ყველაზე სოლიდურ შენობას წარმოადგენდა – მთლიანად სუროს დაეფარა, ყვავილის ორნამენტებიანი, რკინის აივნები ამშვენებდა.
სამივე სახლის ბინადართა ცხოვრება მიხვეულ-მოხვეულ ტალანებსა და ეზოში მიედინებოდა. იქ თამაშობდნენ ნარდსა და დომინოს, იქ უზიარებდნენ ერთმანეთს კერძების რეცეპტებს, იქ ინახავდნენ დიასახლისები ზამთრისთვის მოხუფულ ქილებსა და ბავშვების მოყირჭებულ სათამაშოებს; მწვანილს ფქვილზე ცვლიდნენ, ჯანმრთელობას თუ უჩიოდნენ, სნეულებებს განიხილავდნენ, ცოლქმრული უთანხმოებებიც იქ თამაშდებოდა და სასიყვარულო ურთიერთობებიც იქ ცხადდებოდა. თითქმის ყველა ბინას შუშის სარკმლიანი ხის კარი ჰქონდა, ასე რომ, ეზოში ყველამ იცოდა, რომ განმარტოება თავიდანვე ილუზიას წარმოადგენდა. ყოველთვის აღმოჩნდებოდა ერთი უძილობით გატანჯული მეზობელი, რომელიც, როგორი გვიანიც უნდა ყოფილიყო, ყველას წასვლა-მოსვლას აღნუსხავდა, ყველა ჩხუბი ესმოდა და ყველა ვნებიან შერიგებაზე გამზადებული ჰქონდა კომენტარი. ეზო იყო ორგანიზმი, ცალკეული საცხოვრებელი ბინები კი – მისი ორგანოები, ყველა ერთმანეთთან დაკავშირებული, ყველა საჭირო, რომ მთელ სხეულს ეცოცხლა.
მოგვიანებით გამიჩნდა ეჭვი, ეტყობა, კომუნისტებმა ბინების განაწილებისას შეგნებულად შეასახლეს ამ მიკროკოსმოსში რაც შეიძლება ბევრი განსხვავებული პროფესიის ადამიანი – ერთმანეთს რომ დაეხმარებოდნენ და სახელმწიფოს ნაკლებად დასწოლოდნენ ტვირთად: ავად თუ გახდებოდა ვინმე, ეზოშივე უმკურნალებდნენ, დახლქვეშ გადამალული წინდები თუ ენდომებოდა ვინმეს, იქვე იშოვიდნენ, უნივერსიტეტში მოსახვედრად საჭირო ნიშნების ჩაწყობაც კი შეიძლებოდა მეზობლობაში. ეზო იყო სახელმწიფო სახელმწიფოში. თანაც, ერთი შეხედვით, სამაგალითოდ სოციალისტური: ყველა თანასწორი, ერთი და იმავე უფლებებით, მიუხედავად ეთნიკური წარმოშობისა და სქესისა, მაგრამ, რასაკვირველია, ესეც მოჩვენებითი რეალობა იყო. კაცმა რომ თქვას, ყველას თავისი ადგილი ეკავა ამ კონსტრუქციაში და ყველამ იცოდა საკუთარი პრივილეგიების ფასი“.
ნინო ხარატიშვილი, „უკმარი სინათლე“ | გერმანულიდან თარგმნა მაია ფანჯიკიძემ, გამომცემლობა „ინტელექტი“, 2022 წ.