პლატონი - მეორე ალკიბიადე
წინათქმა
“თვთეული ჩვენგანი უნდა ესწრაფოდეს იმას, რომ ყოველგვარი ბოროტებისაგან განარიდოს და წმინდად დაიცვას თავისი სული, რადგან ღმერთები არ იღებენ პატივისცემას ბოროტ კაცთაგან. მათ პატივს მიაგებენ არა დიდებული შესაწირავებითა და ძვირფასი ძღვენით, არამედ სიქველითა და სიმართლისა და სიკეთისკენ მიდრეკილი ნების სიწრფელით. ამიტომ ყველა უნდა ცდილობდეს, რაც შეიძლება კეთილი იყოს, თუკი სურს, რომ უყვარდეს ღმერთს. ყველას უნდა ახსოვდეს, რომ უკვდავნი სჯიან უკეთურს; ყველას უნდა ახსოვდეს, რომ მოვა დრო, როცა ამ ქვეყნიდან წასვლა მოუწევს, და მაშინ გვიანღა იქნება სინანულიც უკეთურ საქმეთა გამო და იმის სურვილიც, რომ სამართლიანად იქცეოდეს...”
როგორც ტრადიცია გვაუწყებს, ამ სიტყვებით იწყებოდა თურმე კანონმდებელ ძალევკოსის (VII ს. ძვ. წ.) კანონთა კოდექსი, მაგრამ ახალი დროის კრიტიკა თვლის, რომ ციტირებული ფრაგმენტი გაცილებით უფრო გვიან, კერძოდ, პლატონის ეპოქაში უნდა იყოს შეთხზული. კრიტიკა მართალი ჩანს, მაგრამ ჩვენს მიზანს არ შეადგენს მისი სიმართლის ჩვენება. ზემოთ მოტანილი სიტყვები მხოლოდ იმდენადაა ჩვენთვის საინტერესო, რომ ისინი ყველაზე უკეთ ეხმიანებიან და ყველაზე სრულად გამოხატავენ პლატონის “მეორე ალკიბიადეს” დედააზრს, რასაც თვალნათლივ გვიჩვენებს დიალოგის შინაარსობრივი ასპექტის ანალიზი.
ისევე, როგორც “პირველ ალკიბიადეში”, ერთმანეთის პირისპირ აქაც ფილოსოფოსი და პოლიტიკოსი - სოკრატე და ალკიბიადე დგანან. მოქმედება ყოველგვარი შესავლის, საუბრის კონკრეტული ადგილის მინიშნებისა და პერსონაჟთა აღწერის გარეშე იწყება: სალოცავად მიმავალ ალკიბიადეს შემთხვევით ხვდება სოკრატე... კაცი სალოცავად მიდის. რა შეიძლება იყოს უფრო ბუნებრივი? წარმართული ათენის მოქალაქეთათვის ლოცვა ისევე ჩვეულებრივი ამბავი გახლდათ, როგორც, ვთქვათ, ქრისტიანული რომის მკვიდრთათვის. მაგრამ სოკრატემ იცის, რომ, ჭეშმარიტი მორწმუნისაგან განსხვავებით, ალკიბიადე ლოცვას სამყაროს მარადიული წესრიგისადმი მორჩილების გამოხატულებად და ღვთიური ნების მიმართ შინაგანი თანხმობის დასტურად კი არა თვლის, არამედ პირადი ანგარებისა თუ პატივმოყვარეობის დაკმაყოფილების საშუალებად. ამიტომაც ეკითხება მას, თუ იცის, როგორ უნდა ილოცოს, ან რა უნდა სთხოვოს უკვდავთ? ხოლო თუ ალკიბიადეს ჰგონია, რომ ეს ფუჭი კითხვაა, მაშინ გაიხსენოს ოიდიპოსის მაგალითი: შვილებისაგან აბუჩად აგდებულმა და შეურაცხყოფილმა მამამ შეაჩვენა ისინი და ღმერთებსა სთხოვა, რომ მის ვაჟებს ხმლით გადაეწყვიტათ მამისეული მემკვიდრეობის საკითხი. ღმერთებმა ყურად იღეს უბედური მამის ვედრება და ბავშვმაც კი იცის, თუ რა საბედისწერო შედეგი მოჰყვა ამას. - კი მაგრამ, საზარელი ცოდვით შეშლილი, თვალებდათხრილი და რისხვით ცნობამიხდილი ოიდიპოსი ხომ ნამდვილი შლეგი იყო, - ეუბნება ალკიბიადე სოკრატეს, - ან იქნებ გგონია, ჭკუათამყოფელი გაბედავდა და ამნაირ რამესა სთხოვდა ღმერთებს?.. ეს მაგალითი, რომელიც სოკრატეს ნიმუშად მოაქვს, ხოლო ალკიბიადე ერთი ხელის მოსმით უარყოფს, დიალოგის მთელი მსჯელობის ამოსავალ წერტილად გვევლინება.
კეთილი და პატიოსანი, - ამბობს სოკრატე, - დავუშვათ, რომ ოიდიპოსი შლეგი იყო, მაგრამ სიშლეგე ხომ ისაა, რაც აშკარად უპირისპირდება გონიერებას? მაშასადამე, ერთმანეთს უპირისპირდებიან შლეგი და გონიერი; მაგრამ, მეორეს მხრივ, გონიერსავე უპირისპირდება უგუნურიც, ისევე, როგორც ჯანმრთელს - სნეული, და არ არსებობს რაღაც მესამე - შუალედური მდგომარეობა - გონიერსა და უგუნურს შორის; ასე რომ, კაცი აუცილებლად ან ერთი უნდა იყოს, ანდა მეორე, ეს კი შეუსაბამობაა, ვინაიდან, როგორც შემდგომ იტყვის პლატონი, ყოველ საპირისპიროს მხოლოდ ერთი რამ შეიძლება უპირისპირდებოდეს. ალკიბიადეს მეტი გზა არ დარჩენია, იძულებულია დაეთანხმოს სოკრატეს ამ აზრს. მაგრამ ერთია თანხმობა და მეორე - ამ თანხმობიდან გამომდინარე ყოვლად უცნაური შედეგი: ჩვენს ნაცნობ-ნათესავებსა თუ მეზობლებში, - ამბობს სოკრატე, - და, საერთოდ, ჩვენს თანამედროვეებში ძალზე ცოტას თუ შეიძლება უყოყმანოდ ვუწოდოთ გონიერი, მაშინ როდესაც უმრავლესობა სავსებით სამართლიანად იმსახურებს უგუნურის, ანუ, რაც იგივეა, შლეგის სახელს. მერედა, როგორ წარმოუდგენია ალკიბიადეს არსებობა ამდენ შლეგს შორის? მყუდრო ოჯახური ყოფის, მოწესრიგებული სახელმწიფოებრივი ცხოვრებისა და საზოგადოების მიზანშეწონილი საქმიანობის ნაცვლად რა იქნებოდა მთელი ჩვენი თანადროული სინამდვილე, მთელი ატიკა და ათენი, თუ არა გაუთავებელი ცემა-ტყეპის, შეხლა-შემოხლისა და ერთმანეთის ძარცვა-გლეჯის ვეებერთელა ასპარეზი?.. მადლობა ღმერთს, სინამდვილეში არც მთლად ასეა საქმე. ალკიბიადე იძულებულია ამაზედაც დაეთანხმოს, თუმცა თვითონვე გრძნობს, რომ ამით აშკარად არღვევს და უარყოფს პირველ თანხმობას.
მაშ ასე, ორი ურთიერთგამომრიცხველი დასკვნის შედეგად მსჯელობა ჩიხში მოექცა, საიდანაც გამოსავლის ძიებას ისევ სოკრატე იწყებს: წეღან ჩვენ ვთქვით, - მიმართავს იგი თავის თანამოსაუბრეს, - რომ სნეული, ავადმყოფი უპირისპირდება ჯანმრთელს, ხოლო ავადმყოფობა - ჯანმრთელობას. მაგრამ ავადმყოფობა ფართო მოცულობის ცნებაა: ესაა გვარი, რომელიც სახეებად იყოფა; ავადმყოფობაა ხურვებაც, ნიკრისის ქარიც, კბილის ტკივილიც და ა. შ. ყველა, ვისაც ხურვება სჭირს, ავადაა, მაგრამ ყველა ავადმყოფს როდი სჭირს ხურვება. იგივე ითქმის უგუნურების მიმართაც, რომელიც, ისევე როგორც ავადმყოფობა, გვარეობით ცნებას წარმოადგენს და, თავის მხრივ, ცალკეულ სახეებად ნაწევრდება, სულის სხვადასხვა ნაკლოვანების სახით ვლინდება: თავქარიანობა, სიბრიყვე, სისულელე, სიშმაგე, სიშლეგე და ა. შ., - ყოველივე ეს ცალ-ცალკე უგუნურებაა, რომელიც მთლიანად კი არ ემთხვევა სიშლეგეს, არამედ ისევე მოიცავს მას, როგორც, ვთქვათ, მთელი - ნაწილს... შემდგომ ამისა, ჩვენ გვმართებს ცალკეულ სახეთა სიმრავლეში მივაკვლიოთ იმ ზოგადს, რაც თითოეული მათგანის არსებით ნიშანს შეადგენს და მთელი გვარის განმსაზღვრელ თავისებურებად გვევლინება. მაგრამ ამ ზოგადის მისაკვლევად და აღმოსაჩენად სოკრატე შემოვლით გზას ირჩევს: ცდილობს თავდაპირველად განსაზღვროს ის, რაც უპირისპირდება უგუნურებას, ე. ი. გონიერება, რომელიც, მისი აზრით, არის ცოდნა იმისა, თუ რისი თქმა ან რისი ქმნა გვმართებს, ანუ სხვაგვარად, გონიერი სწორედ იმითაა და იმიტომაა გონიერი, რომ იცის, თუ რისი თქმა ან ქმნაა საჭირო. აქედან გამომდინარე, უგუნური, პირიქით, არის ის, ვინც არც ერთი იცის და არც მეორე.
როგორც ირკვევა, უგუნურებას სწორედ უცოდინარობა თუ არცოდნა განაპირობებს. გულისწყრომა კი არა, უწინარეს ყოვლისა, უცოდინარობა იყო ოიდიპოსის საზარელი წყევლის მიზეზი, ღვთის რისხვად რომ დაატყდა თავს მის შთამომავლებს. იგივე უმეცრებაა ჩვენი თანამოქალაქეების უგუნურების, უკვდავთა მიმართ მათი თავქარიანი დამოკიდებულების, მათი მკრეხელური ლოცვა-ვედრებისა თუ მათი უკეთური თხოვნის სათავე. ამ მხრივ, არც ალკიბიადეა გამონაკლისი. სოკრატეს სულაც არ სჭირდება გულთმისნის ნიჭი, რომ მიხვდეს, თუ რა სურვილი ამოძრავებს სალოცავად მიმავალ პატივმოყვარე პოლიტიკოსს, რა უნდა სთხოვოს ღმერთს: შეუზღუდავი ძალაუფლების ხელში ჩაგდება, რათა ნამდვილი ტირანივით თავის ნებაზე ათამაშოს ათენიც და მთელი ელადაც. ამ შლეგურ სურვილსაც უმეცრება უდევს საფუძვლად: ალკიბიადემ არ იცის, რამდენ ტირანს აწყევლინა თავბედი და ნაადრევად მოუსწრაფა სიცოცხლე მისთვის ეგზომ სანუკვარმა ძალაუფლებამ (ერთხელ თალეს მილეტელს ჰკითხეს, რა არის, შენის აზრით, ყველაზე იშვიათიო, რაზედაც ბრძენმა მიუგო: “ხანში შესული ტირანი...”). არადა, რამდენი ალკიბიადესნაირი მლოცველი და მავედრებელია ათენში: “უმრავლესობა, რომ მისცე, ტირანობაზე, მხედართმთავრობასა და ბევრ სხვა თანამდებობაზეც არ იტყოდა უარს, რომელთა ფლობაც უფრო სავალალოა, ვიდრე სასარგებლო; პირიქით, თუ არა აქვს, ლოცვას არ მოიშლიდა, ღმერთო, მიბოძეო. ცოტა ხნის შემდეგ კი, არცთუ იშვიათად, პალინოდიას იწყებენ, რათა უარი თქვან იმაზე, რაც თავდაპირველად ითხოვეს. ჰოდა, მე საგონებელში ვარ ჩავარდნილი, რადგანაც კაცნი მართლაც რომ ამაოდ ადანაშაულებენ ღმერთებს და თავიანთი უბედურების მიზეზად თვლიან მათ, თუმცაღა უნდა ითქვას, რომ თავიანთი თავხედობითა და უგუნურებით თვითონვე ამძაფრებენ “ბედისწერით მათ წილხვდომილ უბედურებას”.
ამიტომაც ლოცვა-ვედრებისას დიდი სიფრთხილე და წინდახედულობა გვმართებს, - განაგრძობს სოკრატე, - რათა ჩვენი უმეცრების გამო ნამდვილის ნაცვლად მოჩვენებითი სიკეთე, ესე იგი, სიავე და უბედურება არ ვთხოვოთ ღმერთებს. მაშ, თუ ლოცვაა, მხოლოდ იმ სიტყვებით ვილოცოთ, რომლებსაც გვასწავლის ბერძენი პოეტი:
“მეფეო ზევეს, გთხოვთ თუ არა, გვიწყალობე მხოლოდ სიკეთე, ბოროტება კი აგვარიდე, თუნდაც რომ გთხოვდეთ”.
ეს ლექსი, რომლის ავტორიც ჩვენთვის უცნობია, პითაგორიზმის აშკარა გავლენითაა აღბეჭდილი. და მართლაც, დიოგენე ლაერტელის მოწმობით, პითაგორა საერთოდ უკრძალავს ადამიანს თავის თავზე ლოცვას, რადგანაც მოკვდავმა კაცმა არ იცის, თუ რა არის სასარგებლო მისთვის... აღსანიშნავია, რომ ამავე აზრისა იყო თვითონ სოკრატეც, რომელიც ლოცვისას მხოლოდ ზოგადად სთხოვდა სიკეთეს ღმერთებს და თავს იკავებდა მისი ყოველგვარი დაკონკრეტება-დაზუსტებისაგან: “იგი ღმერთებს მუდამ ევედრებოდა უბრალოდ სიკეთე მიენიჭებინათ მისთვის, რაკიღა სწამდა, რომ მათ საუკეთესოდ უწყიან, რა არის სიკეთე”.
მაგრამ კვლავ მივუბრუნდეთ შეწყვეტილ სიტყვას: როგორც ვხედავთ, მხოლოდ უმეცრება ბღალავს ლოცვის სიწმინდეს. მაშასადამე, გონივრული და მართებული ლოცვისათვის აუცილებელია ცოდნა, ოღონდ ცოდნასაც გააჩნია. მითოლოგიიდან თუ მისი თანადროული ცხოვრებიდან აღებული მაგალითების საფუძველზე სოკრატე ამტკიცებს, რომ ზოგჯერ ცოდნა არცოდნასა თუ უმეცრებაზედაც უარესია: “...შეიძლება გამოჩნდეს შენზე და ჩემზე ბრძენი კაცი, რომელიც იტყვის, რომ მართებულად არ ვმსჯელობთ, რაკიღა ასე ხელაღებით ვგმობთ უმეცრებას, თუ სახელდახელოდ არ დავსძენთ, რომ უმეცრება ზოგიერთ საგანთან დაკავშირებით, ზოგიერთ შემთხვევაში და ზოგიერთი კაცისთვის - სიკეთეა, ისევე როგორც ზოგიერთისთვის - ბოროტება” ... კერძოდ, ორესტესათვის უმჯობესი იქნებოდა, რომ საერთოდ ვერ ეცნო დედამისი. იგივე ითქმის ალკმეონის მიმართაც... გარდა ამისა, არსებობს ერთგვარი ცოდნა, რომელიც სრულიად ურგებია რწმენის სფეროში; ცოდნა, რომელზე დაყრდნობითაც შეუძლებელია მართებულად განსაზღვრულ იქნეს ლოცვის სიწრფელე. ეს გახლავთ, თანადროული ტერმინით რომ ვთქვათ, ე. წ. “სპეციალიზაცია”, ტექნიკური გაწაფულობა, რომელიც თავისთავად, მოქმედების საბოლოო მიზნის ამომწურავი ცოდნის გარეშე, არა მარტო ურგებია, არამედ შეიძლება აშკარად მავნე და საზიანოც კი შეიქნეს, და რომლისგანაც სოკრატე ძირეულად განასხვავებს ე. წ. “ეთიკურ” ცოდნას, ანუ ცოდნას იმის შესახებ, რაც უკეთესია: “...ყველა სხვაგვარი ცოდნის შეძენა, თუ ვინმე სიკეთის ცოდნის გარეშე იძენს მათ, იშვიათადაა სასარგებლო, უმეტესწილად კი საზიანოა მათი მფლობელისათვის”.
მკითხველს ვთხოვ, გულდასმით დაუკვირდეს ამ ნაწყვეტს, ვინაიდან მასში ემბრიონული სახით უკვე მოცემულია ზოგიერთი მომენტი პლატონის მომავალი მოძღვრებისა აბსოლუტური სიკეთის, როგორც გრძნობადი თუ ზეგრძნობადი სამყაროს უზენაესი ზღვრის, როგორც ყოფიერებისა თუ ცნობიერების საბოლოო მიზნის შესახებ. “სიკეთე - ვკითხულობთ “სახელმწიფოში”, - არსი არ არის, მაგრამ თავისი ღირსებითა და ძალმოსილებით არსის საზღვრებზე მაღლა დგას”. სწორედ სიკეთის იდეა კრავს მწყობრ მთლიანობად პლატონის “იდეათა” მთელ სიმრავლეს და გარკვეულ ერთიანობას ანიჭებს მას. ეს მიზნის ერთობა გახლავთ. სამყაროში არსებული წესრიგი მწყობრი წესრიგია: ყველაფერი კეთილი მიზნისაკენ წარიმართება. ყოველგვარი დროული და რელატიური არსებობა ზედროულსა და აბსოლუტურ რეალობას მიელტვის, ყოველი გრძნობადი და არასრულყოფილი საგანი ზეგრძნობადი სრულქმნილებისაკენ ისწრაფვის, ყოველი ცოცხალი არსების უზენაესი მიზანი ბედნიერებაა, მაგრამ ბედნიერებას, პლატონის აზრით, სწორედ სიკეთის ფლობა გვანიჭებს. ამიტომ წვდომა იმისა, თუ რა არის საგნის ან არსის სიკეთე, ამ საგნისა თუ არსის იდეის წვდომასა ნიშნავს, ხოლო წვდომისა და შემეცნების ნიჭით ცხებული სული, უწინარეს ყოვლისა, აბსოლუტური სიკეთის შემეცნებას სახავს თავის უმაღლეს დანიშნულებად, “იმიტომ, რომ აბსოლუტური სიკეთე ყველაფრის პირველსაწყისი, პირველმიზეზი და, იმავდროულად, საბოლოო მიზანია; იმიტომ, რომ აბსოლუტური სიკეთე ინტელიგიბილური სამყაროს ცენტრია, მისი გვირგვინია, მისი მზეა; იმიტომ, რომ ყველა იდეა სიკეთის იდეას ერწყმის და, ამდენად, სიკეთე ინტელიგიბილური სამყაროს სუბსტანციური ერთობის საფუძველია. აქედან - “სიკეთის” დომინანტური როლი პლატონის მოძღვრებაში. “ცოდნა”, პლატონის გაგებით, ყოველთვის მეტაფიზიკური სიკეთის ცოდნას გულისხმობს. სიკეთის იდეით ზომავს იგი ცოდნის ჭეშმარიტებას და არსის რეალობას”:
“სიკეთის იდეის გარეშე, - ვკითხულობთ “სახელმწიფოში”, - ყველა ადამიანური ცოდნა, თვით უსრულესიც კი, ყოვლად უსარგებლო იქნებოდა...” რა არის “მეორე ალკიბიადეში” სოკრატეს მიერ გამოთქმული აზრი, თუ არა “სახელმწიფოს” ამ სიტყვების ანტიციპაცია? - “მაშასადამე, ქალაქიცა და სულიც, რომელსაც სურს წრფელად იცხოვროს, მთლიანად უნდა ენდობოდეს ამ ცოდნას, როგორც სხეული - ექიმს, ან როგორც სწორი მიმართულებით ცურვის მსურველი - მავან მესაჭეს, რადგან, ამ ცოდნის გარეშე, რაც უფრო სწრაფად მიგაქროლებს წარმატებისაკენ ბედნიერების ფრთამალი ქარი, სულ ერთია, რას ეხება საქმე, სიმდიდრის მოხვეჭას, სხეულის გაკაჟებას თუ სხვა რაიმე ამგვარს, როგორც ირკვევა, აუცილებლობის ძალით, მით უფრო ხშირია შეცდომა. მას, ვინც ეგრეთ წოდებულ “მრავალ ცოდნასა” ფლობს და მრავალ ხელოვნებაშია გაწაფული, მაგრამ სიკეთის ცოდნის ნატამალიც არ გააჩნია, თითქოს თავისკენ ექაჩება თითოეული ამ ხელოვნებათაგანი და უმესაჭეოდ დარჩენილი მართლაც რომ მძვინვარე ქარიშხლისა და ზღვის ტალღების სათამაშოდ არის ქცეული, ასე რომ, დიდი დღე არ უწერია. ჩემის აზრით, ამ შემთხვევას უნაკლოდ ესადაგება პოეტის სიტყვები, რომელიც გმობს მავანს, ვინც თურმე “მრავალი რამ იცოდა”, მაგრამ იქვე დასძენს, რომ “ყველაფერი ცუდად იცოდა”.
პლატონის მიხედვით, ღმერთი თავად არის სიკეთე; ამიტომ მხოლოდ სიკეთის ცოდნით გაწმენდილი და ამაღლებული სული თუ მიუახლოვდება ღმერთს, რომელიც მდიდრულ მსხვერპლსა და შესაწირავს კი არ მოითხოვს მორწმუნისაგან, არამედ სულის სიწმინდეს და სიწრფელეს, რაც, უწინარეს ყოვლისა, ლოცვის უანგარობაში ვლინდება. - როდესაც ათენელებსა და ლაკედემონელებს შორის ომი დაიწყო და ჩვენი ქალაქი მარცხს მარცხზე განიცდიდა როგორც ზღვაზე, ისე ხმელზედაც, - უამბობს სოკრატე ალკიბიადეს, - გამწარებულმა ათენელებმა კაცი აფრინეს ამონის სამისნოში, რათა მისნის პირით ეკითხათ მისთვის: რა არის იმის მიზეზი, რომ ჩვენი ურიცხვი მსხვერპლისა თუ შეწირულობის მიუხედავად, რომელთან შედარებითაც მართლაც რომ სასაცილოა ლაკედემონელების მწირი პატივი და ძღვენი, მაინც ამ უკანასკნელთ უფრო სწყალობო? რაზედაც ღმერთს ამნაირად უპასუხნია: “ათენელებს ამას აუწყებს ამონი: ლაკედემონელების კეთილი სიტყვა მას უფრო სათნო უჩანს, ვიდრე ბერძნების მთელი მსხვერპლი”. ეს იყო და ეს, - განაგრძობს სოკრატე, - ამის მეტი არა უთქვამს რა. ხოლო “კეთილი სიტყვაო”, რომ ბრძანა, ღმერთი სხვა არაფერს გულისხმობდა გარდა მათი ლოცვისა, რომელიც მართლაც ძირფესვიანად განსხვავდება სხვებისგან. რადგან დანარჩენ ელინთაგან ზოგს ოქროსრქიანი ხარები გამოჰყავს შესაწირავად, ზოგი მდიდრულ ძღვენს უძღვნის ღმერთებს, და ყველანი განურჩევლად ითხოვენ წყალობას, მიუხედავად იმისა, სიკეთეა ეს თუ ბოროტება”.
ასე უპირისპირდება სოკრატეს მრწამსი ღმრთისმსახურების არსის ვულგარულ გაგებას, რომლის ტიპურ გამომხატველადაც პლატონის მეორე დიალოგში “ევთიფრონი” ჩვენთვის უკვე კარგად ნაცნობი ქურუმი გვევლინება, ვისი აზრითაც ღმრთისმსახურება სხვა არა არის რა, თუ არა მსხვერპლშეწირვა და ლორცვა-ვედრება; კაცი, რომელიც მსხვერპლს სწირავს ღმერთებს, რაღაცას უძღვნის, რაღაცას აძლევს მათ, ლოცვავედრებით კი ასევე რაღაცას მოითხოვს მათგან, საიდანაც გარდუვალად გამომდინარეობს დასკვნა, რომ ღმრთისმსახურება - ესაა ღმერთთა და კაცთა შორის ერთგვარი აღებ-მიცემობა. “ევთიფრონის” წინათქმაში ჩვენ ვწერდით, რომ ეს “მკრეხელური” აზრი მარტოოდენ ზემოაღნიშნული დიალოგის შინაგანი განვითარების ლოგიკური შედეგი როდი გახლავთ: “ბერძნული რელიგიის ღმერთები, რომლებიც “ადამიანის ხატად” იყვნენ შექმნილნი და ადამიანებისავე ინტერესები და მოთხოვნილებები ჰქონდათ, უანგაროდ როდი გასცემდნენ თავიანთ წყალობას. ამიტომაც მსხვერპლშეწირვას ძველ საბერძნეთში ოდითგანვე ერთგვარი სავაჭრო გარიგების ხასიათი ჰქონდა”.
“Do ut des”, - ასეთი იყო ხსენებული გარიგების ტრადიციული ფორმულა. აღსანიშნავია, რომ ამ თვალსაზრისით იუდეველთა მონოთეიზმი და ელინთა პოლითეიზმი დიდად როდი განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისგან: “საკურთხეველი ქუეყანისაგან მიქმენით მე და შეწირენით მას ზედა ყოვლადდასაწველნი და საცხოვრებელნი თქუენნი, ცხოვარი და ზუარაკნი თქუენნი ყოველსა ადგილსა, რომელსა სახელ-სდვათ სახელთა ჩემსა მუნ და მოვიდე შენთან და გაკურთხო შენ”, - ამ სიტყვებით მიმართავს უფალი მოსეს, სწორედ იმ მოსეს, ვისთანაც აიგივებდნენ პლატონს ფილონ ალექსანდრიელი (20-იანი წლები ძვ. წ.ა. - 54 ახ. წ.ა.) და ნუმენიოსი (II ს. ახ. წ.ა.), რომლებიც “ატიკელ მოსესა” თუ “ატიკურად მეტყველ მოსეს” უწოდებდნენ მას, მაგრამ, ღმერთო, შეგცოდე და, პლატონის რელიგიური განცდა, ვგონებ, უფრო წმინდა და საკრალური იყო: “...მართლაცდა, ხომ საშინელება იქნებოდა, ღმერთები ჩვენს ძღვენსა და შესაწირავს რომ აქცევდნენ ყურადღებას და არა სულს, - ღვთისმოსავი და სამართლიანია თუ არა იგი? ჩემის აზრით, ისინი გაცილებით მეტ ანგარიშს უწევენ ამას, ვიდრე იმ დიდებულ ძღვენსა თუ მსხვერპლს, რაც თამამად შეუძლიათ ყოველ წელს შესწირონ ღმერთებს თვით იმ კერძო პირმაც და მთელმა ქალაქმაც, ათასგზის რომ შეუცოდავთ ღმერთთა და კაცთა წინაშე. მაგრამ ღმერთები მექრთამენი როდი არიან და ზიზღით უარყოფენ ყოველივე ამას, როგორც ბრძანებს ღმერთიცა და ღმერთების წინასწარმეტყველიც”.
როგორც ვხედავთ, ღმრთისმსახურება პლატონისათვის გარეგნული კულტი - საზეიმო რიტუალები, მდიდრული ჰეკატომბები, გულუხვი შესაწირავები კი არ არის, არამედ სიკეთის ცოდნით, სიბრძნით, სიწმინდითა და სამართლიანობით შემკული სულის შინაგანი მიმართება სამყაროს გამრიგისადმი. მხოლოდ ამნაირ სულსა აქვს იმის უფლება, რომ მსხვერპლი შესწიროს ღმერთს და ილოცოს მის მიმართ, ვინაიდან ბიწით შესვრილი სულის მსხვერპლშეწირვაცა და ლოცვა-ვედრებაც სრულიად ფუჭია. ეს აზრი არაერთხელ მეორდება პლატონის ქმნილებებში. თვით მის უკანასკნელ დიალოგამდე: “კეთილ კაცს დიახაც შეჰფერის, სასიკეთოდ წაადგება და არგებს ბედნიერი ცხოვრების გულისთვის მსხვერპლი შესწიროს ღმერთებს და ლოცვებით, შესაწირავებითა თუ ყველა სხვაგვარი მსახურების გზით ურთიერთობა დაამყაროს მათთან: მას მართლაც რომ შეშვენის ეს. უკეთური კაცის საქმე კი, თვით მისივე ბუნების გამო, პირიქითაა, ვინაიდან ამნაირი კაცის სული უწმინდურია, კეთილისა კი - წმინდა. ხოლო მწიკვლით შესვრილი სულის შესაწირავს არც კეთილი კაცი უნდა იღებდეს და არც ღმერთი. ამიტომაც უღმერთო კაცის ღვთისმსახურება ფუჭია და ამაო, ღვთისმოსავისა კი - ფრიად მართებული...”
გასაგებია, რას ისახავს სოკრატე მიზნად: მას სურს დაანახოს ალკიბიადეს, რომ სანამ რაიმეს სთხოვდეს ღმერთებს, ჯერ საჭიროა მოიპოვოს თხოვნის უფლება, რადგან ღმერთების წმინდათაწმინდა მიზანდასახულობის წვდომა მხოლოდ ჭეშმარიტი სიკეთის ცოდნით გაბრძნობილი და მწიკვლისაგან გაწმენდილი სულის ხვედრია; ხოლო ალკიბიადე ჯერ კიდევ შორსაა ამნაირი სრულქმნილებისგან, რასაც მარტოოდენ მზრუნველი მოძღვრის წყალობით თუ ეზიარება, მოძღვრისა, რომელიც სწორ გზას უჩვენებს და ისევე გაფანტავს მის ირგვლივ უმეცრებისა და უკეთურების ბურუსს, “როგორც, ჰომეროსის თქმით, ათენა აცილებს დიომედესს ბინდს თვალებიდან, “რათა მას უკეთ გაერჩია ღმერთი და კაცი”. ზუსტად ასევე, - მიმართავს სოკრატე ალკიბიადეს, - შენც ჯერ უნდა ჩამოგაცილონ ბინდი, ამჟამად რომ გიბურავს სულს, და მხოლოდ შემდეგ შემოგთავაზონ ის, რაც შეგაძლებინებს კეთილისა და ბოროტის გარჩევას, რადგან, ჩემის აზრით, ჯერ კიდევ არ შეგიძლია ეს”.
ალკიბიადე ხვდება, რომ სწორედ მისი თანამოსაუბრეა ეს მზრუნველი მოძღვარი; ამიტომაც მადლობის ნიშნად გვირგვინით ამკობს მას. მაგრამ სოკრატემ იცის, რომ ეს პირფერული ჟესტია: ალკიბიადეს უკვე მობეზრდა მისი ზნეობრივი შეგონებანი და ერთი სული აქვს, როდის დააღწევს თავს ამ ახირებულ ბერიკაცს. დაე, სოკრატემ ილოცოს ისე უანგაროდ და გულწრფელად, როგორც ლოცულობდნენ პითაგორას მიმდევრები თუ ლაკედემონელები: “ო, დიდო პან, და თქვენც, აქაურობის მფარველო სხვა ღვთაებანო, მიბოძეთ მე შინაგანი მშვენიერება, ხოლო ჩემი გარეგნობა, დაე, ჰარმონიულად ერწყმოდეს ჩემსავე შინაგან არსს. დაე, მორჭმულად მე ვთვლიდე ბრძენს, ოქრო კი მქონდეს იმდენი რამდენის ტვირთვაც ანდა ზიდვაც ხელეწიფება მხოლოდ ზომიერსა და კეთილგონიერ კაცს...” პოლიტიკოსს არაფრად ეპიტნავება ფილოსოფოსის გულწრფელობა. არასოდეს ერთნაირი არ ყოფილა და არც იქნება მათი მიზნები, ისევე როგორც მათი საშუალებები, - ასეთია ზოგადი დასვკნა, რომელსაც მკითხველი ძალდაუტანებლად ამოიკითხავს დიალოგის დასკვნითი სტრიქონების ქვეტექსტში...
“მეორე ალკიბიადე” დიდი მხატვრული ღირსებით არ გამოირჩევა. ერთის მხრივ, საკმაოდ მოუქნელი ენა, სტილისტური ხერხების ერთფეროვნება, მსჯელობის ერთი საგნიდან მეორეზე პირწმინდად გარეგნული გადასვლები, არგუმენტაციის გაფანტულობა, კომპოზიციის სიმყიფე და სიმარტივე, ხოლო, მეორეს მხრივ, მოქმედების განვითარების შინაგანი ტენდენცია და მსჯელობის მკვეთრად გამოკვეთილი სოკრატული თემატიკა, მოკლედ, დიალოგის ფორმალურ თუ შინაარსობრივ ასპექტთა მთელი ერთობლიობა გვიმოწმებს, რომ მისი სახით პლატონის ერთ-ერთ ყველაზე ადრინდელ ქმნილებასთან გვაქვს საქმე. როდის უნდა დაეწერა იგი ავტორს? ამ კითხვის ზუსტი პასუხი არ მოგვეძებნება. სამწუხაროდ, იმის საშუალებასაც მოკლებულნი ვართ, რომ დიალოგში აღწერილი დრო მაინც დავადგინოთ ჩვენთვის სასურველი სიზუსტით, ვინაიდან “მეორე ალკიბიადეს” ერთადერთი ფაქტობრივი მონაცემი - მაკედონიის მეფის, არქელაოსის სიკვდილი (399 წ. ძვ. წ.) აშკარა ანაქრონიზმად აღიქმება დიალოგის მოქმედების საერთო ფონზე, ვინაიდან მისი ორადორი პერსონაჟიდან ერთი - სოკრატე - იმავე 399 წელს დაიღუპა, ხოლო მეორე - ალკიბიადე - კიდევ უფრო ადრე.
აქ შეიძლებოდა დაგვესვა წერტილი და დაგვემთავრებინა ჩვენი დიალოგის ზოგადი მიმოხილვა, ამის საშუალებას რომ გვაძლევდეს პლატონის ე. წ. “ჰიპერკრიტიკა”, ანუ “ზე-კრიტიკა”, რომელიც საერთოდ უარყოფს “მეორე ალკიბიადეს” ავთენტიკურობას; ასე რომ, ჩვენ იძულებულნი ვართ ერთიმეორის მიყოლებით განვიხილოთ და გავაანალიზოთ კრიტიკოსთა მიერ თავიანთი თვალსაზრისის დასამტკიცებლად მოხმობილი არგუმენტები, რათა მკითხველი თავად დარწმუნდეს, რამდენად საფუძვლიანნი და ობიექტურნი არიან ისინი.
დავიწყოთ პირწმინდად ლინგვისტური ანალიზით: ფრანგი პლატონისტის, ჟოზეფ სუილეს აზრით, “მეორე ალკიბიადეს” ტექსტში დადასტურებული ისეთი სიტყვები თუ გამოთქმები, როგორებიცაა “ეის ტო პარეკონ ტუ ხრონუ” - “აქამდე”, “ამ დრომდე”, “ან ჰეკასტონ ეტოს” - “ყოველ წელს”, “ყოველწლიურად”, “ეიპეინ” - “თქმა”, რომელსაც კონტექსტში “კითხვის”, “შეკითხვის” მნიშვნელობა აქვს, - თურმე ნუ იტყვით, “აშკარად არ არიან ატიკურნი და შედარებით ახალ წარმომავლობას ამჟღავნებენ”. ეს კატეგორიული განცხადება ფრანგი მეცნიერის მიერ არავითარი არგუმენტით არ არის განმტკიცებული. ჩვენ კი ვფიქრობთ, რომ არც ასე “აშკარადაა” საქმე. მართლაცდა, სულიეს მიერ მოტანილ პირველ ორ მაგალითში მხოლოდ ოთხი თავისთავადი სიტყვაა (“პარეკონ”, “ხრონოს”, “ჰეკასტოს”, “ეტოს”); ოთხივე ლამის ისეთივე ძველია, როგორც სამყარო, ყოველ შემთხვევაში, ბერძნულ მწერლობაში პლატონამდე გაცილებით ადრეა ნახმარი. რაც შეეხება საკუთრივ “ეის ტო პარეკონ ტუ ხრონუ”-ს, ნუთუ ეს გამოთქმა ატიკური არ არის, ხოლო არისტოტელეს “ჰო პარეკონ ხრონოს” ატიკურია? ანდა შეუძლებელია ატიკურად მიგვაჩნდეს “ან ჰეკასტონ ეტოს”, მაშინ როდესაც თუკიდიდეს “კატა ეტოს ჰეკასტონ”-ის ატიკურობაში დაეჭვება გამორიცხულია? ნუთუ განსხვავებული წინდებულების ხმარება (“ან”, “კატა”), ანდა მსაზღვრელსაზღვრულის პრეპოზიციულ თუ პოსტპოზიციურ წყობათა შორის სხვაობა (“ჰეკასტონ ეტოს”, “ეტოს ჰეკასტონ”) ასეთ წარმოუდგენელ ნეოლოგიზმად აღიქმება? მაგრამ კიდევაც რომ აღიქმებოდეს, კატეგორიული დასკვნის გამოტანისას მაინც დიდი სიფრთხილე გვმართებს, მით უმეტეს, როცა საქმე ეხება მხატვრული სიტყვის ისეთ ჯადოქარს, როგორიცაა პლატონი. მკითხველს მინდა შევთავაზო ერთი ქართული პარალელი. ავიღოთ ასეთი წინადადება: “ღრუბლიანი ღამე იყო, წვიმდა”. ბევრისთვის, ალბათ, მოულოდნელი იქნება, თუ ვიტყვით, რომ ეს ფრაზა მეცხრამეტე ან მეოცე საუკუნის რომელიმე ქართველ მწერალს კი არ ეკუთვნის, არამედ მეთორმეტე საუკუნის ქართული მწერლობის შესანიშნავი ძეგლის - “ვისრამიანის” ტექსტიდანაა ამოღებული. როგორც იტყვიან, კომენტარი ზედმეტია...
მიუხედავად იმისა, რომ “მეორე ალკიბიადე” თრასილეს მიერ შედგენილ პლატონის თხზულებათა სრული კრებულის მეოთხე ტეტრალოგიაშია შეტანილი, ხოლო თრასილესეულ ნუსხას მთლიანად იზიარებს დიოგენე ლაერტელი, “ჰიპერკრიტიკოსთა” ერთ ნაწილს, რომელთა შორისაა ზემოხსენებული ჟ. სუილეც, რატომღაც II-III საუკ. ბერძენი მწერლის ათენაიოსის აზრი უფრო ანგარიშგასაწევი ეჩვენება: თავის ვეებერთელა თხზულებაში “სოფისტთა ნადიმი” (“დეიპნოსოფისტაი”), რომელსაც შეიძლება კურიოზულ ცნობათა ნამდვილი ენციკლოპედია უწოდოს კაცმა, ათენაიოსი შენიშნავს - “როგორც ამბობენ, “მეორე ალკიბიადე” ქსენოფონტეს დაწერილიაო”. ესაა და ეს, მაგრამ “ჰიპერკრიტიკას” მეტი რა უნდა? იწყება ნამდვილი ციებ-ცხელება: “მეორე ალკიბიადესა” და ქსენოფონტეს სოკრატული თხზულებების გულმოდგინე ჩხრეკა, პარალელური ადგილების ძიება და მათი ურთიერთშეჯერება, მაგრამ მთელი ეს “აურზაური არაფრის გამო”, როგორც მოსალოდნელი იყო, სრულიად უშედეგოდ მთავრდება. კრიტიკას ხელთ რჩება მხოლოდ ერთი ფაქტი: თურმე სოკრატე დაახლოებით ერთნაირ დამოკიდებულებას ამჟღავნებს ლოცვა-ვედრებისადმი “მეორე ალკიბიადეშიც” და ქსენოფონტეს თხზულებაშიც “მოგონებები სოკრატეზე”. მაგრამ ნათქვამია, ერთი მერცხლის ჭიკჭიკი გაზაფხულს ვერ მოიყვანსო, და თვით “ჰიპერკრიტიკაც” კი იძულებულია უარყოს ქსენოფონტეს ავტორობა. თუმცა ამით როდი მთავრდება საქმე. რაც არ უნდა იყოს, ათენაიოსი მაინც ძველი ავტორია, და თუ “მეორე ალკიბიადეს” ავთენტიკურობა ძველადვე საეჭვოდ მიაჩნდათ, ვითომ ახალი დრო რითია ძველზე ნაკლები? მართალია ქსენოფონტემ მასზე დამყარებული იმედი ვერ გაამართლა, მაგრამ ქვეყანა ხომ არ დაქცეულა? ბერძნულ მწერლობაში რა დალევს კანდიდატს, რომელიც შეიძლება წამოაყენო “მეორე ალკიბიადეს” ავტორის “ვაკანტურ” პოსტზე? ასე რომ, ყველაფერი თავიდან იწყება.
მხოლოდ ეგაა, რომ კრიტიკამ ამჯერად უკვე ერთი საუკუნით აქეთ გადმოინაცვლა და შეეცადა კინიკური თუ სტოიცისტური ფილოსოფიური სკოლების წიაღში დაეძებნა “მეორე ალკიბიადეს” დასაბამი. ამ თვალსაზრისს ავითარებდნენ, მაგალითად, ანდრეატა, იოელი, რედერი და სხვ. ამ პატარა დიალოგის შინაარსობრივი სამყარო, - ამტკიცებდნენ ისინი, - ნაკლებად პლატონურია და უმალ ძენონის ფილოსოფიური მოძღვრების რემინისცენციას იწვევსო. მაგრამ არა მარტო პლატონის შემოქმედების მკვლევრის, არამედ ყურადღებიანი მკითხველისთვისაც კი აშკარაა, რომ “მეორე ალკიბიადეს” ფორმალურ-შინაარსობრივი სტრუქტურა, მხატვრული და სტილისტური საშუალებების მთელი არსენალი, მსჯელობისა თუ აზროვნების მანერა უშუალოდ ენათესავება დიდი ბერძენი ფილოსოფოსის ადრინდელ ქმნილებებს, რომლებსაც, ჩვეულებრივ, “სოკრატულს” უწოდებენ. ვლ. სოლოვიოვის აზრით, “მეორე ალკიბიადე” უფრო “სოკრატული” დიალოგიც კია, ვიდრე “გორგია”. მაშ, რას ემყარება კრიტიკის ესოდენ თამამი აზრი? ორადორ არგუმენტს, თუკი მათ არგუმენტი შეიძლება უწოდოს კაცმა: “მეორე ალკიბიადეს” დასაწყისშივე ჩვენ ვხვდებით ამნაირ ფრაზას: “ტუს აფრონას მაინესთაი”, რაც სიტყვასიტყვით ნიშნავს: “უგუნურნი შლეგობენ”. სტოელთა ფილოსოფიური მოძღვრების დიოგენე ლაერტელისეულ მიმოხილვაში კრიტიკოსებმა მიაკვლიეს ანალოგიურ ფორმულას: “პას აფრონ მაინეტაი”, - “ყველა უგუნური შლეგობს”, - და ისე სახელდახელოდ მიაკერეს ჩჩვენს დიალოგს “სტოიცისტურის” იარლიყი, თითქოს ამ ერთადერთი ფრაზით ამოიწურებოდეს, გნებავთ, პლატონისა და გნებავთ, ძველი სტოას უმდიდრესი ფილოსოფიური მემკვიდრეობა... აი, მეორე, პირველზე არანაკლებ “საფუძვლიანი” არგუმენტიც: კინიკოსთა ფილოსოფიური სკოლის მიმდევარი დიოგენე სინოპელი (დაახლ. 404-323 წ. ძვ. წ.), დიოგენე ლაერტელის მოწმობით, თურმე “ჰგმობდა ადამიანებს მათი ლოცვების გამო და ამტკიცებდა, რომ ისინი ჭეშმარიტ სიკეთეს კი არ ითხოვენ, არამედ იმას, რასაც თვითონვე მიიჩნევენ სიკეთედაო”. ეჭვს გარეშეა, რომ სახელგანთქმული კინიკოსის ეს სიტყვები ლაკონიურად გამოხატავს “მეორე ალკიბიადეს” დედააზრს და ამ მხრივ კრიტიკოსებს ვერაფერში შეედავები, მაგრამ საკითხავია, ვინ მისცა მათ იმის უფლება, რომ ხელაღებით უარყონ სოკრატეს ანალოგიური დამოკიდებულება თანამემამულეთა ლოცვა-ვედრებისადმი, რაც არა მარტო პლატონის, არამედ ქსენოფონტეს მიერაცაა დადასტურებული? მკითხველს შევახსენებ, რომ მთლიანად გამორიცხულია დიოგენეს გავლენა სოკრატეზე, მაშინ როდესაც სრული უფლება გვაქვს, ეს გავლენა პირუკუ წარმოვიდგინოთ: დიოგენე ხომ კინიკოსთა სკოლის მეთაურის, ანტისთენეს (444-369 წ. ძვ. წ.) მოწაფე იყო, ხოლო ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, სოკრატეს მიმდევარი გახლდათ... როგორც ვხედავთ, კრიტიკის ამ არგუმენტების უარყოფაც გაცილებით უფრო ადვილია, ვიდრე მათი გაზიარება.
საჭიროდ აღარ მიგვაჩნია ყურადღების გამახვილება პლატონის კრიტიკოსთა სხვა არგუმენტებზე, რომლებიც ასევე ადვილად ბათილდება ბერძნული ფილოსოფიური აზრის ობიექტური მონაცემებით. ვიტყვით მხოლოდ, რომ კრიტიკის თვითნებური მოსაზრებების თანმიმდევრულმა გაზიარებამ შეიძლება მართლაც რომ კურიოზულ შედეგამდე მიიყვანოს კაცი. თავად განსაჯეთ: ზოგიერთი კრიტიკოსი “სოკრატული დიალოგების” ერთ ნაწილს უარყოფს, ზოგი - მეორეს, ზოგიც - მესამეს და ა. შ. მაგრამ დავუშვათ, რომ ყველა ეს კრიტიკოსი მართალია. მაშინ იძულებულნი ვიქნებით ვაღიაროთ, რომ თავისი სულიერი ევოლუციის საწყის ეტაპზე პლატონს საერთოდ არ შეუქმნია არაფერი, რომ სრულიად ზედმეტია ლაპარაკი მისი შემოქმედების პირველ პერიოდზე, და რომ მისი უფრო გვიანდელი შედევრები თითქოს ციდან არიან ჩამოვარდნილნი, რაკიღა არაფერი არ ამზადებს მათ ჯადოქრულ სრულყოფილებას და არც პლატონის ფილოსოფიურ შეხედულებებს ატყვია შინაგანი განვითარების რაიმე ნაკვალევი. ვფიქრობთ, ამნაირ დასკვნას ვერ გაიზიარებს ბერძენი ფილოსოფოსის შემოქმედების ვერც ერთი ობიექტური მკვლევარი.
სოკრატე, ალკიბიადე
სოკრატე რაო, ალკიბიადე, სალოცავად ხომ არ მიდიხარ?
ალკიბიადე რა თქმა უნდა, სოკრატე.
სოკრატე ისე კუშტად კი გამოიყურები და მიწას ჩასჩერებიხარ, თითქოს რაღაცა საფიქრალი გაწუხებსო.
ალკიბიადე საფიქრალი რაა, სოკრატე.
სოკრატე ჩემის აზრით, არის და მერე როგორი საფიქრალი, ალკიბიადე. ერთი ეს მითხარი, ზევსის გულისთვის, როგორ გგონია, როცა ღმერთების მიმართ ვლოცულობთ, სულ ერთია, პირადულს ვთხოვთ რამეს თუ საზოგადოს, განა ზოგჯერ არ გვაძლევენ იმას, რასაც ვთხოვთ, ზოგჯერ კი არა, ისევე როგორც ზოგს აძლევენ და ზოგს კი არა?
ალკიბიადე რა თქმა უნდა.
სოკრატე მერედა, როგორ გგონია, განა დიდი წინდახედულება არა გვმართებს, რათა სიკეთის ნაცვლად დიდი უბედურება არ გამოვითხოვოთ, თუ ვინიცობაა ღმერთები იმნაირ გუნება-განწყობილებაზე შეხვდნენ ჩვენს თხოვნას, როცა ისინი ყველაფერს უსრულებენ თავიანთ მთხოვნელთ? ასე მაგალითად, ოიდიპოსმა, როგორც გადმოგვცემენ, ღმერთებსა სთხოვა, რომ მის ვაჟებს ხმლით გადაეწყვიტათ მამისეული მემკვიდრეობის საკითხი, და თუმცა შეეძლო უკვე თავსდატეხილი უბედურების აცილება ეთხოვა მათთვის, თავისი ლოცვა-ვედრებით ძველს ახალი უბედობაც ზედ მიუსართა, ასე რომ, როცა სათხოვარი შეუსრულდა, ამას შედეგად მოჰყვა იმდენი არნახული საშინელება, რომელთა სათითაოდ ჩამოთვლა ზედმეტი მეჩვენება.
ალკიბიადე მაგრამ შენ ხომ შლეგს გულისხმობ, სოკრატე? ან იქნებ გგონია, ჭკუათმყოფელი გაბედავდა და ამნაირ რამესა სთხოვდა ღმერთებს?
სოკრატე მაშასადამე, შენის აზრით, სიშლეგე უპირისპირდება გონიერებას?
ალკიბიადე რა თქმა უნდა.
სოკრატე კი მაგრამ, როგორ გგონია, განა კაცნი გონიერნიც არ არიან და უგუნურნიც?
ალკიბიადე დიახ, არიან.
სოკრატე მაშ, ვნახოთ, მაინც ვინ არიან ესენი; ჩვენ ხომ შევთანხმდით, რომ არიან გონიერნი, არიან უგუნურნი და, მათ გარდა, არიან შლეგნიც.
ალკიბიადე დიახ, შევთანხმდით.
სოკრატე არიან აგრეთვე ჯანმრთელნიც?
ალკიბიადე არიან.
სოკრატე ისევე, როგორც სნეულნი?
ალკიბიადე რა თქმა უნდა.
სოკრატე მაგრამ ისინი ხომ ერთი და იგივენი არ არიან?
ალკიბიადე რასაკვირველია.
სოკრატე ზოგი ვინმე თუა ისეთი, რომ არც სნეული იყოს და არც ჯანმრთელი?
ალკიბიადე ცხადია, არა.
სოკრატე მართლაცდა, კაცი აუცილებლად ან სნეული უნდა იყოს, ან არ უნდა იყოს სნეული.
ალკიბიადე მეც ეგრე მგონია.
სოკრატე კი მაგრამ, გონიერებასა და უგუნურებაზეც ამავე აზრისა ხარ თუ არა?
ალკიბიადე რას ამბობ?
სოკრატე როგორ გგონია, აუცილებელია თუ არა, რომ კაცი ან გონიერი იყოს, ან უგუნური? თუ არის რაღაც მესამე - შუალედური მდგომარეობა, როცა კაცი არც გონიერია და არც უგუნური?
ალკიბიადე რა თქმა უნდა, არა.
სოკრატე მაშასადამე, აუცილებელია ან ერთი იყოს, ანდა მეორე.
ალკიბიადე აგრე მგონია.
სოკრატე თუ გახსოვს, შენ აღიარე, რომ სიშლეგე უპირისპირდება გონიერებას?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე და რომ არ არსებობს არავითარი მესამე - შუალედური მდგომარეობა, რომლის გამოისობითაც კაცი არც გონიერი შეიძლება იყოს და არც უგუნური?
ალკიბიადე ესეც ვაღიარე.
სოკრატე კი მაგრამ, განა შეიძლება, რომ ერთსა და იმავე რაღაცას ერთდროულად ორი რამ უპირისპირდებოდეს?
ალკიბიადე არასდიდებით.
სოკრატე მაგრამ სიშლეგე და უგუნურება, ვგონებ, ერთი და იგივე რამეა.
ალკიბიადე როგორც ჩანს.
სოკრატე მაშასადამე, არ შევცდებით, თუ ვიტყვით, ალკიბიადე, რომ ყველა უგუნური შლეგია, ასე მაგალითად, შენს თანატოლებს, ისევე როგორც მათზე უფროსებს შორისაც ხომ ურევია ზოგიერთი უგუნური? ერთი ეს მითხარი, ზევსის გულისთვის, როგორ გგონია, განა ამ ჩვენი ქალაქის მცხოვრებთა მხოლოდ უმცირესი ნაწილი არ არის გონიერი, უმრავლესობა კი - უგუნური, რომლებსაც შენ შლეგებად თვლი?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე მერედა, რას იტყვი, განა შესაძლებელი იქნებოდა ჩვენი კეთილდღეობა ამდენ შლეგს შორის? გაუთავებელი ცემა-ტყეპის გარდა, სხვა რა ხეირს დაგვაყრიდნენ ჩვენი შლეგი თანამოქალაქენი? მაგრამ დაფიქრდი, ჩემო ძვირფასო, მართლა ასეა თუ არა სინამდვილეში?
ალკიბიადე ასე როგორაა, სოკრატე; მგონია, წეღან შევცდი.
სოკრატე მეც აგრე მგონია; მაგრამ ერთი ამასაც დაუკვირდი.
ალკიბიადე რას, შენის აზრით?
სოკრატე მოგახსენებ; ჩვენ ხომ ვაღიარებთ, რომ ზოგიერთი ავადმყოფია; ასეა, არა?
ალკიბიადე რა თქმა უნდა.
სოკრატე მერედა, როგორ გგონია, ავადმყოფი აუცილებლად ნიკრისის ქარით, ხურვებით ან ოფთალმიით უნდა იყოს ავად, თუ, შენის აზრით, შეიძლება არც ერთი ეს ავადმყოფობა არ აწუხებდეს, მაგრამ სხვა რამ სნეულება სჭირდეს? რადგან მათ გარდა სხვაც ბევრია სენი.
ალკიბიადე აგრე მგონია.
სოკრატე რას იტყვი, განა ოფთალმია სენი არ არის?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე მაგრამ ყოველგვარი სენი ოფთალმიაა?
ალკიბიადე არა მგონია; თუმცა კარგად არც კი მესმის, მაინც რას ვამბობ.
სოკრატე მაშინ ყურადღებით მისმინე, და თუ ორივე ერთად დავუწყებთ ძებნას, იქნებ კიდევაც მივაკვლიოთ, რასაც ვეძებთ.
ალკიბიადე კი მაგრამ, აკი ყურადღებით გისმენ, სოკრატე, როგორც შემიძლია.
სოკრატე ჩვენ ხომ შევთანხმდით, რომ ყოველგვარი ოფთალმია სნეულებაა, მაგრამ ყოველგვარი სნეულება როდია ოფთალმია?
ალკიბიადე დიახ, შევთანხმდით.
სოკრატე და, ჩემის აზრით, მართალნიც ვიყავით, როცა შევთანხმდით. რადგან თუ ყველა, ვისაც ხურვება სჭირს, ავადაა, სამაგიეროდ ყველა ავადმყოფს როდი სჭირს ხურვება, ისევე როგორც ჩემის აზრით, ნიკრისის ქარი ან ოფთალმია. რა თქმა უნდა, ყოველივე ეს სნეულებაა, მაგრამ მათი მტკიცებისა არ იყოს, ვისაც ჩვენ ექიმებს ვუწოდებთ, ყველა სენი სხვადასხვანაირად მოქმედებს. ისინი ერთმანეთს როდი ჰგვანან და ერთნაირად კი არა, თავთავიანთი ბუნებისამებრ მოქმედებენ. მიუხედავად ამისა, ყველას მაინც სნეულებად ვთვლით; ისევე, როგორც ვაღიარებთ ხელოსნების არსებობასაც, ასე, არა?
ალკიბიადე რა თქმა უნდა.
სოკრატე როგორიც არიან, მაგალითად, მეწაღეები, ხუროები, მოქანდაკეები და სხვანი და სხვანი; რა საჭიროა ყველას სათითაოდ ჩამოთვლა? ისინი ერთმანეთში ინაწილებენ ხელოსნობის სხვადასხვა დარგს და ყველანი ხელოსნებად იწოდებიან, მაგრამ ყველა როდია მეწაღე, ყველა როდია ხურო ან მოქანდაკე, თუმცა ყველანი ხელოსნები არიან.
ალკიბიადე რა თქმა უნდა.
სოკრატე ზუსტად ასევეა დანაწილებული უგუნურებაც, და მათ, ვის წილადაც უგუნურების უმეტესი ნაწილი მოდის, შლეგებს ვუწოდებთ, მათ კი, ვისი წილხვედრიც უგუნურების უმცირესი ნაწილია, - ჭკუასუსტებს და შერეკილებს, ხოლო ისინი, ვინც უფრო კეთილხმიერ სახელებს არჩევენ, მეოცნებეებს, მიამიტებს, უწყინართ, გამოუცდელთ ან უსიტყვოთ უწოდებენ მათ. თუ ძებნას დაუწყებ, შეგიძლია ბევრი სხვა ამნაირი სახელიც გამოჩხრიკო. და ყოველივე ეს უგუნურებაა, მხოლოდ ისევე სხვადასხვაგვარი, როგორც ხელოსნობის სხვადასხვა დარგები ან სნეულებათა სახეობები განსხვავდება ერთმანეთისგან. თუმცა იქნებ შენ სხვაგვარად ფიქრობ?
ალკიბიადე არა, ეგრევე.
სოკრატე მაშ, კვლავ ძველ სიტყვას მივუბრუნდეთ. ჩვენი მიზანი მსჯელობის დასაწყისშივე ხომ ის იყო, რომ გაგვერკვია, თუ ვინაა გონიერი და ვინ - უგუნური. რადგან აკი ვაღიარეთ, რომ არიან გონიერნიც და უგუნურნიც; ასეა, არა?
ალკიბიადე დიახ, ვაღიარეთ.
სოკრატე კი მაგრამ, რას იტყვი, მაინც ვინაა გონიერი, თუ არა ის, ვინც იცის, რისი ქმნა ან რისი თქმა მართებს?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე ანდა ვინაა უგუნური, თუ არა ის, ვინც არც ერთი იცის და არც მეორე?
ალკიბიადე სწორედ ეგ.
სოკრატე მაგრამ თუ არც ერთი იცის და არც მეორე, მაშასადამე, არც ის ესმის, რომ ამბობს და აკეთებს იმას, რაც არა მართებს?
ალკიბიადე როგორც ჩანს.
სოკრატე აი, სწორედ ერთ ამნაირ კაცად მიმაჩნია ოიდიპოსიც, ალკიბიადე. ჩვენს თანამედროვეებშიაც ბევრს ჰპოვებ ისეთს, მასავით რისხვით რომ არაა ცნობამიხდილი, მაგრამ მაინც ჰგონია, თითქოს ბოროტებას კი არ სთხოვს ღმერთებს, არამედ სიკეთეს. ის ხომ არც ითხოვდა სიკეთეს, თუმცა არც ეგონა, ვითხოვო. ზოგიერთის საქმე კი პირიქითაა. მე მგონია, შენ პირველი ხარ, რადგან ანაზდად რომ მოგვლენოდა ის ღმერთი, ვისი სამლოცველოსკენაც მიდიხარ, და ვიდრე რაიმეს სთხოვდი, ეკითხა შენთვის, დასჯერდებოდი თუ არა მთელი ათენის მბრძანებლობას, და თუ ეს უმნიშვნელოდ და უბადრუკად მოგეჩვენებოდა, იქვე დაემატებინა: მთელი ელადისასო? ხოლო თუ დაინახავდა, რომ ესეც გეცოტავება, უკეთუ მთელს ევროპას არ დაგიმონებს, - არა მარტო ეს სურვილი შეესრულებინა, არამედ ისიც ენებებინა, რომ უკლებლივ ყველას ეგრძნო: ალკიბიადე, კლინიას ძე, მბრძანებელიაო, დარწმუნებული ვარ, სიხარულით ფრთაშესხმული გამობრუნდებოდი, თითქოს ენით უთქმელი სიკეთე მოგეხვეჭოს.
ალკიბიადე მე მგონია, რომ მისცა, სოკრატე, არც სხვა ვინმე იტყოდა ამაზე უარს.
სოკრატე მაგრამ შენ, ალბათ, არ ისურვებდი სიცოცხლის ფასად ჩაგეგდო ხელში ბერძნებისა და ბარბაროსების მთელი მიწა-წყალი და მათზე მბრძანებლობა მოგეხვეჭა.
ალკიბიადე რა თქმა უნდა, არ ვისურვებდი; ანკი როგორ უნდა მესურვა, თუკი ვერ ვისარგებლებდი ამით?
სოკრატე მაგრამ უფლება რომ გქონოდა უსამართლოდ და ბოროტად გესარგებლა? არც მაშინ ისურვებდი?
ალკიბიადე არც მაშინ.
სოკრატე ხომ ხედავ, რა სახიფათოა განუსჯელად მიიღო ის, რასაც გაძლევენ, ანდა თვითონ გამოითხოვო, რაკიღა შეიძლება შავ დღეში ჩავარდე, ანდა სულაც თავი წააგო. რამდენი ვინმე შეიძლება ჩამოვთვალოთ, ხარბად რომ მიელტვოდნენ ტირანობას და ცდილობდნენ ხელში ჩაეგდოთ იგი, თითქოს დიდი რამ სიკეთე ყოფილიყოს, და რომლებსაც სწორედ ამ ტირანობამ აუმხედრა ხალხი და ბოლოც მოუღო. ჩემის აზრით, შენ ალბათ გსმენია “გუშინდელი თუ გუშინწინდელი” ამბები, კერძოდ, ის, რომ მაკედონელი ტირანის, არქელაოსის ხასამ, რომელსაც არანაკლებ უყვარდა ძალაუფლება, ვიდრე არქელაოსს - თავისი საყვარელი, მოჰკლა მიჯნური, რათა მოეპოვებინა ტირანობაცა და ბედნიერებაც. მაგრამ სამი თუ ოთხი დღე რომ შეინარჩუნა ძალაუფლება, ახლა მის წინააღმდეგ შეითქვნენ ზოგიერთნი და სიცოცხლე მოუსწრაფეს.
დაუკვირდი ჩვენს მოქალაქეთა შორისაც ყველას, ვინც ესოდენ ხარბად მიელტვოდა მხედართმთავრის თანამდებობას და ხელშიაც ჩაიგდო იგი /ეს ამბები სხვებისაგან კი არ გვსმენია, არამედ თვითონვე ვიყავით მათი მოწმენი/: ზოგიერთი დღესაც განდევნილია ამ ჩვენი ქალაქიდან, ზოგიერთი კი უკვე აღარ არის ცოცხალი. ხოლო მათ, ვინც, ერთის შეხედვით, ყველაზე დიდ წარმატებას მიაღწიეს, ათასგვარი ხიფათისა და განსაცდელის გადატანა მოუხდათ, არა მარტო მაშინ, როცა წინ უძღოდნენ ლაშქარს, არამედ შინ დაბრუნების შემდეგაც, სადაც ურიცხვი ცილისმწამებლის ალყაში აღმოჩნდნენ და მტრების ალყაზე არანაკლებ საშიში გარემოცვის გარღვევა დასჭირდათ. ასე რომ, ზოგიერთი მათგანი მხედართმთავრობისგან თავის დახსნას უფრო ინატრებდა, ვიდრე ლაშქრის წინამძღოლობას. ხიფათსა და გასაჭირს რომ რაიმე სარგებლობა მოჰქონდეს, ყოველივე ამას თავისი გამართლება ექნებოდა, მაგრამ დღესდღეობით ყველაფერი პირიქითაა.
ასეთივე სურათი გადაგეშლება თვალწინ მაშინაც, როცა შვილებს ეხება საქმე: ზოგიერთი ლოცულობდა, ღმერთო, შვილი მომეციო, მაგრამ როცა მიეცათ, საშინელი უბედურება და მწუხარება დაატყდათ თავზე: რადგანაც ზოგ-ზოგის შვილი ბოლომდე წყალწაღებული დარჩა და მთელი სიცოცხლე გაუმწარდათ; ზოგს კი, მართალია, კარგი შვილი გამოუვიდა, მაგრამ უბედურმა შემთხვევამ გამოაცალათ ხელიდან და უვარგისი შვილის პატრონებზე არანაკლებ გაუბედურებულებს რამდენჯერ უნატრიათ, ნეტავი, სულაც არ მოგვცემოდა შვილიო. და თუმცა ყოველივე ეს და ბევრი სხვა ამისთანაც ცხადზე ცხადია, მაგრამ ძნელად თუ ჰპოვებ ვინმეს, ნაბოძარზე რომ ამბობდეს უარს, ან იმისი იმედი ჰქონდეს, თუ ვილოცებ, მებოძებაო, და ლოცვისაგან თავს იკავებდეს. უმრავლესობა, რომ მისცე, ტირანობაზე, მხედართმთავრობასა და ბევრ სხვა თანამდებობაზეც არ იტყოდა უარს, რომელთა ფლობაც უფრო სავალალოა, ვიდრე სასარგებლო; პირიქით, თუ არა აქვს, ლოცვას არ მოიშლიდა, ღმერთო მიბოძეო. ცოტა ხნის შემდეგ კი, არცთუ იშვიათად, პალინოდიას იწყებენ, რათა უარი თქვან იმაზე, რაც თავდაპირველად ითხოვეს. ჰოდა, მე საგონებელში ვარ ჩავარდნილი, რადგანაც კაცნი მართლაც რომ ამაოდ ადანაშაულებენ ღმერთებს და თავიანთი უბედურების მიზეზად თვლიან მათ, თუმცაღა უნდა ითქვას, რომ თავიანთი თავხედობითა და უგუნურებით თვითონვე ამძაფრებენ “ბედისწერით მათ წილხვდომილ უბედურებას”.
როგორც ჩანს, ჭკვიანი იყო ის პოეტი, ალკიბიადე, რომელიც, ჩემის აზრით, ხედავდა თავისი ზოგიერთი მეგობრის უგუნურებას, თავიანთი მოქმედებითა თუ ლოცვავედრებით რომ მიელტვოდნენ იმას, რაც სინამდვილეში კი არ იყო სიკეთე, არამედ მხოლოდ მათ ეჩვენებოდათ კეთილად, და ამიტომ საერთო ლოცვა შეთხზა ყოველი მათგანისათვის; კერძოდ, ის ამბობს:
“მეფეო ზევეს, გთხოვთ თუ არა, გვიწყალობე მხოლოდ სიკეთე, ბოროტება კი აგვარიდე, თუნდაც რომ გთხოვდეთ”. ჩემის აზრით, პოეტის მიერ ეს მშვენივრად და დიდებულად არის ნათქვამი; შენ კი, თუ გულში ამის საწინააღმდეგო რამ გიძევს, თქვი, ნუ დამალავ.
ალკიბიადე ძნელია, სოკრატე, ესოდენ მშვენივრად ნათქვამს დაუპირისპირდე. ახლაღა მესმის, რამდენი უბედურების მიზეზია უმეცრება კაცთათვის, რაკიღა მის გამო, როგორც ჩანს, ჩვენდა შეუმჩნევლად არა მარტო უმართებულოდ ვიქცევით, არამედ, რაც ყველაზე უარესია, ვცდილობთ უდიდესი ბოროტებაც გამოვითხოვოთ ჩვენთვის; რაც, ალბათ, არავის აზრადაც არ მოუვიდოდა, ვინაიდან ყველას ჰგონია, რომ მხოლოდ სიკეთე შეუძლია ითხოვოს და არა ბოროტება; რაც მართალია, მართალია, ამნაირი თხოვნა წყევლას უფრო ემგვანება, ვიდრე ლოცვა-ვედრებას.
სოკრატე კი მაგრამ, ჩემო ძვირფასო, შეიძლება გამოჩნდეს შენზე და ჩემზე ბრძენი კაცი, რომელიც იტყვის, რომ მართებულად არ ვმსჯელობთ, რაკიღა ასე ხელაღებით ვგმობთ უმეცრებას, თუ სახელდახელოდ არ დავსძენთ, რომ უმეცრება ზოგიერთ საგანთან დაკავშირებით, ზოგიერთ შემთხვევაში და ზოგიერთი კაცისთვის - სიკეთეა, ისევე როგორც ზოგიერთისთვის - ბოროტება.
ალკიბიადე რას ამბობ? განა მოიძებნება ისეთი რამ, რისი არცოდნაც ამა თუ იმ შემთხვევაში უმჯობესი იყოს, ვიდრე ცოდნა?
სოკრატე მე ასე მგონია; შენ კი არა?
ალკიბიადე არა, ვფიცავ ზევსს.
სოკრატე მაგრამ მე მაინც ვერ მოვისმენ შენგან, თითქოს გინდოდეს დედაშენის მიმართ ჩაიდინო ის, რაც, გადმოცემით, თავიანთი დედების მიმართ ჩაიდინეს ორესტემ, ალკმეონმა და ბევრმა სხვამაც, ამნაირი საქმის მოქმედმა.
ალკიბიადე ზევსის გულისთვის, უფრო უკეთ ილაპარაკე, სოკრატე.
სოკრატე ეს იმას კი არ უნდა მოსთხოვო, ალკიბიადე, ვინც ამტკიცებს, რომ შენ არ ისურვებდი ამნაირი საქმის ჩადენას, არამედ იმას, ვინც საპირისპიროს მტკიცებას მოჰყვებოდა, რაკიღა მათი საქციელი იმდენად საზარელი გეჩვენება, რომ არც კი გინდა ახსენო იგი. როგორ გგონია, ორესტე რომ გონიერი ყოფილიყო და სცოდნოდა, რისი ქმნა უფრო უმჯობესი იქნებოდა მისთვის, განა გაბედავდა ამნაირი საქმის ჩადენას?
ალკიბიადე რასაკვირველია, ვერა.
სოკრატე და, ჩემის აზრით, ვერც ვერავინ.
ალკიბიადე დიახ, ვერავინ.
სოკრატე მაშასადამე, როგორც ჩანს, ბოროტებაა სიკეთის არცოდნა, არცოდნა იმისა, რაც უკეთესია.
ალკიბიადე როგორც ჩანს.
სოკრატე ბოროტებაა არა მარტო ორესტესათვის, არამედ ყველა სხვისთვისაც?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე ერთი ამასაც დავუკვირდეთ: შენ რომ ანაზდად მოგპრიანებოდა და ყველაზე უკეთესად მიგეჩნია აგეღო ხანჯალი, მისულიყავი შენი მეგობრისა და მეურვის - პერიკლეს სახლში და გეკითხა, შინ არის თუ არაო, იმ განზრახვით, რომ მოგეკლა სხვა კი არა, არამედ იგი, ხოლო პასუხად ეთქვათ, შინ არისო... არა, მე იმას კი არ ვამტკიცებ, თითქოს ამნაირი რამ გიდევს გულში, არამედ, ჩემის აზრით, თუკი საჭიროდ მიიჩნევდი ამას, რადგან, კაცმა რომ თქვას, ვითომ რატომ არ შეიძლება, რომ სიკეთის არმცოდნეს ამნაირი რამ მოუვიდეს აზრად და ყველაზე უკეთესად მიიჩნიოს ის, რაც ყველაზე უარესია? განა შენც ასევე არ ფიქრობ?
ალკიბიადე ზუსტად ასევე.
სოკრატე ჰოდა, შიგ რომ შესულიყავი, დაგენახა ის, მაგრამ ვერ გეცნო და სხვა გგონებოდა, მაშინაც გადაწყვეტდი თუ არა მის მოკვლას?
ალკიბიადე არა, ვფიცავ ზევსს, არა მგონია.
სოკრატე რადგან შენ ყველა შემხვედრის მოკვლას კი არ აპირებდი, არამედ მხოლოდ მისას; ასეა, არა?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე მაშასადამე, არაერთხელ რომ დაგეპირებინა მისი მოკვლა, მაგრამ ვერც ერთხელ ვერ გეცნო პერიკლე, არასოდეს დაესხმოდი თავს.
ალკიბიადე რა თქმა უნდა, არა.
სოკრატე მერედა, როგორ გგონია, განა ორესტე აღმართავდა ხელს დედამისზე, ასევე რომ ვერ ეცნო იგი?
ალკიბიადე არა მგონია.
სოკრატე რადგან ისიც ყველა შემხვედრი ქალის ან განურჩევლად ყველა დედის მოკვლას კი არ აპირებდა, არამედ მხოლოდ საკუთარი დედისას.
ალკიბიადე სწორია.
სოკრატე ასე რომ, არცნობა თუ არცოდნა უკეთესია ყველა კაცისთვის, ვისაც ამნაირი განზრახვა აქვს, ან ამნაირი საქმის ჩადენას აპირებს.
ალკიბიადე როგორც ჩანს.
სოკრატე ხომ ხედავ, რომ ზოგიერთი რამის არცოდნა ზოგიერთ შემთხვევაში და ზოგიერთი კაცისათვის სიკეთეა და არა ბოროტება, როგორც შენ გეგონა წეღან.
ალკიბიადე ეგრე ჩანს.
სოკრატე თუ ახლა ინებებ და დაუკვირდები კიდევ ერთ რამესაც, უთუოდ უცნაურად მოგეჩვენება ეს.
ალკიბიადე მაინც რას, სოკრატე?
სოკრატე რასა და, ასე ვთქვათ, იმას, რომ ყველა სხვაგვარი ცოდნის შეძენა, თუ ვინმე სიკეთის ცოდნის გარეშე იძენს მათ, იშვიათადაა სასარგებლო, უმეტესწილად კი საზიანოა მათი მფლობელისათვის. აბა, დაუკვირდი: აუცილებლად მიგაჩნია თუ არა, რომ ყოველთვის, როცა რისამე ქმნას ან თქმას ვაპირებთ, თავდაპირველად უნდა გვეგონოს, რომ ვიცით, ანდა მართლა უნდა ვიცოდეთ ის, რის თქმასა თუ ქმნასაც ვაპირებთ?
ალკიბიადე აგრე მგონია.
სოკრატე ასე მაგალითად, რიტორებმაც ან მართლა იციან, ან ჰგონიათ, რომ იციან ის, რასაც ყველა ცალკეულ შემთხვევაში გვირჩევენ: ვინ - ომისა თუ ზავის, ვინ - გალავნის აღმართვისა თუ ნავსადგურის აგების თაობაზე; ერთის სიტყვით, ყოველივე ის, რასაც ქალაქი სხვა ქალაქის წინააღმდეგ აკეთებს, ან თავისთვის იკეთებს, რიტორთა რჩევით კეთდება.
ალკიბიადე მართალს ბრძანებ.
სოკრატე ერთი ამასაც დაუკვირდი.
ალკიბიადე თუ შევძელი.
სოკრატე შენ ხომ ზოგს გონიერს უწოდებ და ზოგს უგუნურს?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე თანაც უმრავლესობას უგუნურად თვლი, უმცირესობას კი გონიერად?
ალკიბიადე ასეა.
სოკრატე მერედა, განა რაღაცის მიხედვით არ ასხვავებ მათ ერთმანეთისგან?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე კი მაგრამ, მაინც ვის უწოდებ გონიერს? ვისაც შეუძლია რჩევა მოგვცეს, მაგრამ არ შეუძლია გვითხრას, რა არის უკეთესი და როდის არის უკეთესი?
ალკიბიადე რა თქმა უნდა, არა.
სოკრატე ჩემის აზრით, არც იმას, ვისაც, მართალია, ბრძოლა კი შეუძლია, მაგრამ არ იცის, როდის ან რამდენ ხანს სჯობია ბრძოლა; ასეა, არა?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე ალბათ, არც იმას, ვისაც შეუძლია მოკლას კაცი, ფული წაართვას ან სამშობლოდან გააძევოს ვინმე, მაგრამ არ იცის, როდისაა ეს უკეთესი ან ვის მიმართაა უკეთესი?
ალკიბიადე არც იმას.
სოკრატე იქნებ იმას, ვისაც რაიმე ამგვარი შეუძლია და, გარდა ამისა, ისიც იცის, თუ რა არის უკეთესი, ხოლო ამ უკანასკნელის ცოდნა, იმავდროულად, სასარგებლოს ცოდნაა, არა?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე სწორედ მას ვუწოდებთ გონიერს და ჭკვიან მრჩეველს როგორც ქალაქისათვის, ისე თავისი თავისთვისაც; ხოლო მას, ვინც ამნაირი არაა, საპირისპირო სახელს ვუწოდებთ; შენ რაღას იტყვი?
ალკიბიადე ზუსტად მაგასვე.
სოკრატე ხოლო რაც შეეხება ცხენოსნობასა თუ მშვილდოსნობაში, მუშტი-კრივსა, ჭიდაობასა, ორთაბრძოლის ზოგიერთ სხვა სახეობასა თუ ყოველივე იმაში გაწაფულ კაცს, რაშიაც ამა თუ იმ ხელოვნების წყალობით ვიწაფებით, მაინც რას უწოდებ იმას, ვინც იცის, რა არის უკეთესი მის ხელოვნებაში? ცხენოსნობაში შენ მას უწოდებ მხედარს; ასეა, არა?
ალკიბიადე დიახ.
სოკრატე მუშტი-კრივში მოკრივეს, ავლეტიკაში-ავლეტს და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ; ან იქნებ სხვა რამეს?
ალკიბიადე არა, მაგასვე.
სოკრატე მერედა, როგორ გგონია, ყველა ამგვარი რამის მცოდნეს აუცილებლად გონიერს ვუწოდებთ, თუ ვიტყვით, რომ გონიერებას ბევრი უკლია?
ალკიბიადე ბევრი უკლია, ვფიცავ ზევსს.
სოკრატე კი მაგრამ, როგორ წარმოგიდგენია სახელმწიფო, რომლის მთელი მოსახლეობაც გაწვრთნილი მშვილდოსნებისა და ავლეტების, ათლეტებისა თუ სხვა რამ ხელოვნების მიმდევრების ა და მათში ალუფხული იმ ხალხისგან იქნებოდა შემდგარი, რომელზეც წეღან ვლაპარაკობდით, ესე იგი, საომარი საქმის მცოდნეთა და თვით მკვლელთაგან, ისევე როგორც პოლიტიკური ბუშტულების ბერვით გაბერილი რიტორებისგან, რომელთაგანაც არც ერთს არ ეცოდინებოდა, რა არის უკეთესი და არც ერთი არ იქნებოდა იმის მცოდნე, თუ როდისაა უკეთესი თითოეული ამ ხელოვნების გამოყენება, ან ვის მიმართაა უკეთესი?
ალკიბიადე ვაი, ამ სახელმსიფოს ბრალი, სოკრატე.
სოკრატე მე მგონია, უფრო უარესსაც იტყოდი, რომ დაგენახა თუ როგორ ეჯიბრებიან ისინი ერთმანეთს პატივმოყვარეობაში, ყველაზე უმთავრესად სახავენ თავიანთ საქმიანობას სახელმწიფოში და ცდილობენ „თვითვე აღემატონ საკუთარ თავს“, მე ვგულისხმობ_ყველაზე დიდ წარმატებას მიაღწიონ თავიანთი ხელოვნების თანახმად-მეთქი, რადგან ის, რაც უკეთესია ქალაქისა და თვითინ მათთვისვე, მცდარად ესმით და ამიტომ მიუწვდომელი რჩებათ, ვინაიდან უგონოდ ენდობიან წარმოდგენასა თუ შეხედულებას. ამნაირ ვითარებაში განა მართალნი არ ვიქნებოდით, თუ ვიტყოდით, რომ ასეთი სახელმწიფო შფოთითა და უკანონობითაა სავსე ?
ალკიბიადე მართალნი ვიქნებოდით, ვფიცავ ზევსს.
სოკრატე ჩვენ ხომ აუცილებელი გვეჩვენა, რომ თავდაპირველად გვგონებოდა, თუთქოს ვიცით, ან მართლა გვცოდნოდა ის, რის თქმას თუ ქმნასაც ვაპირებთ ?
ალკიბიადე დიახ, გვეჩვენა.
სოკრატე და რომ თუ ვინმე აკეთებს იმას, რაც იცის, ან ჰგონია, რომ იცის და თან წარმატებასაც აღწევს, მაშინ მისი ქცევა სასარგებლოა როგორც ქალაქისთვის, ისე თვით მისთვისაც?
ალკიბიადე რა თქმა უნდა.
სოკრატე ხოლო თუ ამის საპირისპიროდ მოქმედებს, ვერც ქალაქს არგებს რასმე და ვერც საკუთარ თავს?
ალკიბიადე ვერა.
სოკრატე კი მაგრამ, ახლაც ასევე გგონია თუ სხვაგვარად ფიქრობ?
ალკიბიადე არა ასევე.
სოკრატე მაგრამ აკი თქვი, უმრავლესობას უგუნურს ვუწოდებ, უმცირესობას კი გონიერსო?
ალკიბიადე ვთქვი.
სოკრატე მაშ, კვლავაც გავიმეოროთ, რომ უმრავლესობას მცდარად ესმის და ამიტომ მიუწვდომელი რჩება ის, რაც უკეთესია, ვინაიდან, ჩემის აზრით, უმეტესწილად უგონოდ ენდობა წარმოდგენასა თუ შეხედულებას.
ალკიბიადე გავიმეოროთ.
სოკრატე მაშასადამე, უმრავლესობისათვის უმჯობესი იქნებოდა არაფერი სცოდნოდა და არც ჰგონებოდა, რომ იცის, თორემ უფრო გადაჭრით შეეცდებოდა ეკეთებინა ის, რაც იცის, ან ჰგონია, რომ იცის და ამრიგად მისი მოქმედება უფრო მავნე იქნებოდა, ვიდრე სასარგებლო.
ალკიბიადე მართალი ხარ.
სოკრატე ხომ ხედავ, განა მართალი არ ვიყავი წეღან, როცა ვამბობდი, ყველა სხვაგავრი ცოდნის შეძენა, თუ ვინმე სიკეთის ცოდნის გარეშე იძენს მათ, იშვიათადაა სასარგებლო, უმეტესწილად კი მავნეა მათი მფლობელისათვის-მეთქი ?
ალკიბიადე ჩემის აზრით, წეღანაც და ახლაც, სოკრატე.
სოკრატე მაშასადამე, ქალაქიცა და სულიც, რომელსაც სურს წრფელად იცხოვროს, მთლიანად უნდა ენდობოდეს ამ ცოდნას, როგორც სნეული ექიმს, ან როგორც სწორი მიმართულებით ცურვის მსურველი_მავან მესაჭეს, რადგან ამ ცოდნის გარეშე რაც უფრო სწრაფად მიგაქროლებს წარმატებისკენ ბედნიერების ფრთამალი ქარი, სულერთია რას ეხება საქმე, სიმდიდრის მოხვეჭას, სხეულის გაკაჟებას თუ სხვა რაიმე ამგვარს, როგორც ირკვევა, აუცილებლობის ძალით, მით უფრო ხშირია შეცდომა. მას, ვინც ეგრეთ წოდებულ „მრავალ ცოდნასა“ ფლობს და მრავალ ხელოვნებაშია გაწაფული, მაგრამ სიკეთის ცოდნის ნატამალიც არ გააჩნია, თითქოს თავისკენ ექაჩება თითოეული ამ ხელოვნებათაგანი და უმესაჭეოდ დარჩენილი მართლაც რომ მძვინვარე ქარიშხლისა და ზღვის ტალღების სათამაშოდ არის ქცეული, ასე რომ, დიდი დღე არ უწერია. ჩემის აზრით, ამ შემთხვევას უნაკლოდ ესადაგება პოეტის სიტყვები, რომელიც გმობა=ს მავანს, ვინც თურმე „მრავალი რამ იცოდა“, მაგრამ იქვე დასძენს, რომ ყველაფერი ცუდად იცოდა“.
ალკიბიადე რა ხელი აქვს აქ პოეტის სიტყვებს სოკრატე? მე მგონია, ამ შემთხვევაში ეს სრულიად უადგილოდ არის ნათქვამი.
სოკრატე პირიქით, თავის ადგილას და ძალიან კარგადაც არის ნათქვამი. მაგრამ ის, ჩემო ძვირფასო, გამოცანებით ლაპარაკობს, ისევე როგორც თითქმის ყველა სხვა პოეტი, ვინაიდან პოეზია თავისი ბუნებით იდუმალია და განურჩევლად ყველას როდი შეუძლია მის არსში წვდომა. ხოლო რაკი ასეთია მისი ბუნება, ამიტომ როცა ის ეუფლება მოშურნე ან იმის მოსურნე სულს, რომ კი არ გაგვიმჟღავნოს, არამედ რაც შეიძლება უკეთ დამალოს თავისი სიბრძნე, წარმოუდგენლად ძნელდება თითოეული მათგანის აზრის გარკვევა.ხომ არ გგონია თითქოს ჰომეროსმა უღვთაებრივესმა და უბრძნესმა პოეტმა არ იცოდა, რომ შეუძლებელია ცუდად იცოდე, რაკიღა ის ამბობს მარგიტეზე, მრავალი რამ იცოდა, მაგრამ ყველაფერი ცუდად იცოდაო? არა, ჩემის აზრით ის შეფარვით ლაპარაკობს და სიტყვას „ცუდად“ ხმარობს „ცუდის“ მაგივრად, ხოლო „იცოდა“-თი ცვლის „ცოდნას“. ამნაირი სიტყვათშეთანხმება, მართალია არღვევს სალექსო ზომას, მაგრამ მას სწორედ ამ აზრის გამოთქმა სურს: მრავალი რამ იცოდა, მაგრამ მისთვის ცუდი იყო ყოველივე ამის ცოდნაო. ცხადია, რომ თუ მისთვის ცუდი იყო მრავალი რამიოს ცოდნა, მაშასადამე, უღირსი კაცი ყოფილა, თუკი ჩვენს წეღანდელ სიტყვებს უნდა ვერწმუნოთ.
ალკიბიადე მაგრამ მე ასე მწამს, სოკრატე და თუ არა მათ, არც კი ვიცი სხვარ რას ვერწმუნოთ.
სოკრატე და მართალიც ხარ, რომ ასე გწამს.
ალკიბიადე კვლავ გიმეორებ, ასე მწამს-მეთქი.
სოკრატე მაგრამ დაფიქრდი, ზევსის გულისთვის,-ხომ ხედავ რამხელაა და რანაირი ეს ჩვენი გაუგებრობა; მე მგონია შენც ერთვარი წვლილი მიგიძღვის ამაში; რადგან აქეთ-იქით რომ აწყდები, ვერსად ვეღარ იკიდებ ფეხს, ხელაღებით უარყოფ იმას, რაც ყველაზე სანდო გეგონა და უკვე აღარა თვლი წარწმუნოდ. ჰოდა, ამჯერადაც რომ მოგვლენოდა ის ღმერთი, ვისი სამლოცველოსკენაც მიდიხარ და სანამ რაიმეს თხოვდი ეკითხა შენთვის: დაგაკმაყოფილებდა ერთ-ერთი იმ სასურველი საგნის ბოძება, რომლებზეც წეღან ვლაპარაკობდით, თუ ამჯობინებდი თვითონვე შეგერჩია თხოვნის საგანი,-როგორ გგონია, მიიღებდი რასაც ის გიბოძებდა თუ თვითონვე სთხოვდი, ესა და ეს მიბოძეო, რათა გესარგებლა შემთხვევით?
ალკიბიადე ღმერთმანი, არც კი ვიცი რა პასუხი გაგცე, სოკრატე; მაგრამ, მართალი გითხრა, ყველაზე საგულისხმოდ მაინც ის მეჩვენება, რომ კაცს მართლაც დიდი სიფრთხილე მართებს, რათა შეცდომით არ ეგონოს, თითქოს სიკეთეს ითხოვდა და თავისდა უნებურად ბოროტება კი გამოითხოვოს ხოლო შემდეგ პალინოდიის წამოწყება დასჭირდეს,რათა თავისი პირვანდელი თხოვნა უარყოს.
სოკრატე მერედა, განა ჩვენზე მეტი არ იცოდა იმ პოეტმა, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ და რომელიც ევედრებოდა ღმერთს, ბოროტება აეცილებინა მათთვისაც კი, ვინც ბოროტს ითხოვდა?
ალკიბიადე აგრე მგონია.
სოკრატე აკი ლაკედემონელებიც, ალკიბიადე, ამ პოეტის ჯიბრისა თუ იმის გამო, რომ თვითონვე მოიფიქრეს ასე, კერძოდ თუ საჯაროდ, ყოველთვის ამნაირადვე ლოცულობენ და სთხოვენ ღმეთებს, სიკეთესთან ერთად სილამაზეც გვიბოძეთო. ამის მეტი ლოცვა მათგან კაციშვილს არასოდეს მოუსმენია. ამიტომაც დღევანდელ დღემდე არავისზე ნაკლებ არ არიან ბედნიერნი. და თუ ყოველთვის კარგად როდი მისდიოდათ საქმე, ეს მათი ლოცვის ბრალი კი არ არის, არამედ იმისა, რომ ჩემის აზრით, ღმერთებზეა დამოკიდებული, გვიბოძონ ისიც, რასაც ვითხოვთ და ჩვენი თხოვნის საპირისპიროც. მინდა სხვა რამეც გიამბო, რაც ოდესღაც მოხუცებისაგან გამიგონია. როდესაც ათენელებსა და ლაკედემონელებს შორის შუღლი ჩამოვარდა, ჩვენი ქალაქი მარცხს მარცხზე განიცდიდა ზღვაზეც და ხმელეთზეც, როგორც კი ომზე მიდგებოდა საქმე და ერთხელაც კი ვერ ვეღირსეთ გამარჯვებას. მაშინ ამ გარემოებით გამწარებულმა ათენელებმა, რომლებმაც აღარ იცოდნენ, რა გზას დასდგომოდნენ, რათა თავიდან აეცილებინათ უბედურება, ერთმანეთში მოითათბირეს და გადაწყვიტეს, ყველაზე უმჯობესი იქნებოდა, კაცი ეფრინათ ამონთან და ეკითხათ მისთვის არა მარტო ამ უბედურების მიზეზი, არამედ ისიც, თუ რატომ ანიჭებენ ღმერთები ძლევას უფრო ხშირად ლაკედემონელებს, ვიდრე ათენელებს, მაშინ როდესაც ჩვენ, ამბობდნენ ისინი, ელინთა შორის ყველაზე მრაცალრიცხოვან და ყველაზე დიდებულ მსხვერპლს ვწირავთ ღმერთებს, სხვებზე უფრო უხვი შეწირულობებით ვამკობთ ტაძრებს, ყოველწლიურად ელჩების ხელით უმდიდრესსა და უძვიფრასეს ძღვენს ვაახლებთ უკვდავთ და უფრო მეტ ფულს ვწირავთ მათ, ვიდრე ელადის ყველა დანარჩენი მხარე ერთადო. ლაკედემონელებს კი, დასძენდნენ ისინი, არავითარი ამის მსგავსით არასოდეს შეუწუხებიათ თავი, არამედ ისეთ ხელმომჭირნეობას იჩენენ ღმერთების მიმართ, რომ ყოველთვის დაცემულსა და დასახიჩრებულ პირუტყვს სწირავენ მსხვერპლად და ყველა სხვა მხრივაც ჩვენზე გაცილებით მწირ პატივს მიატებენ მათ, თუმცა მათი ქალაქი ჩვენსას როდი ჩამოუვარდება სიმდიდრითაო. ეს რომ თქვეს და იკითხეს, მაინც რა უნდა ვიღონოთ, რომ თავიდან ავიცილოთ უბედურებაო, წინასწარმეტყველმა მხოლოდ ეს უპასუხა– ცხადია, ღმერთმ არ დართო მეტის თქმის ნება– იხმო მოციქული და უთხრა:
„ათენელებს ამას აუწყებს ამონი: ლეკედემოელების კეთილი სიტყვა მას უფრო სათნო უჩანს, ვიდრე ბერძნების მთელი მსხვერპლი“ . ეს იყო და ეს, ამის მეტი არა უთქვამს რა. ხოლო „კეთილი სიტყვაო“ რომ ბრძანა, ღმერთი სხვას არაფერს გულისხმობდა, გარდა მათი ლოცვისა, რომელიც მართლაც ძირფესვიანად განსხვავდება სხვებსიგან. რადგან დანარჩენ ელინთაგან ზოგს ოქროსრქიანი ხარები გამოჰყავს შესაწირავად, ზოგი მდიდრულ ძღვენს უძღვნის ღმერთებს, და ყველანი განურჩევლად ითხოვენ წყალობას, მიუხედავად იმისა, სიკეთეა ეს თუ ბოროტება. არა, ჩემის აზრით, მართლაც დიდი სიფრთხილე და წინდახედულება გვმართებს, უნდა ვიცოდეთ, როდის რისი თქმა შეიძლება და როდის არა.
ამის მსგავს მაგალითებს შენ შეხვდები ჰომეროსის პოემებშიაც. კერძოდ, ის ამბობს, რომ როდესაც დაბანაკდნენ ტროელებმა „ურიცხვი მსხვერპლი შესწირეს უკვდავთ“ და ველ – მინდვრებიდან მონაბერმა მონაბერმა ნიავმა ზეცას შეაკმია ამო სურნელი,
„მაგრამ ღმერთებმა არ მიიღეს თავიანთი კუთვნილი წილი,
არა ისურვეს: მოიძულეს ილიონის წმინდა ქალაქი,
პრიამოსიც და ქვეშევრდომნიც შუბოსანიც პრიამოსისა“ .
ასე რომ, ამაო აღმოჩნდა მათი მსხვერპლი, ფუჭი შეიქნა მათი შესაწირავი, რაკიღა ღმერთემბა მოიძულეს ისინი. რადგან, ჩემი აზრით, უკეთური მექრთამის მსგავსად, ღმერთებს ვერც ძღვნით აცთუნებ და ვერც საჩუქრით, თუმცა ჩვენც ბრიყვულად ვსმჯელობთ, ამ მხრივ ლაკედემონელებზე მაღლა რომ ვაყენებთ თავს. მართლაცდა, ხომ საშინელება იქნებოდა, ღმერთები ჩვენს ძღვენსა და შესაწირავს რომ აქცევდნენ ყურადღებას და არა სულს– ღვთისმოსავი და სამართლიანია თუ არა იგი? ჩემის აზრით, ისინი გაცილებით მეტ ანგარიშს უწევენ ამას, ვიდრე იმ დიდებულ ძღვენსა და მსხვერპლს, რაც თამამად შეუძლაით ყოველ წელს შესწირონ ღმერთებს, თვით იმ კერძო პირმაც და ქალაქმაც, ათასგზის რომ შეუცოდავთ ღმერთთა და კაცთა წინაშე. მაგრმ ღმერთები მექრთამენი როდი არიან და ზიზღით უარყოფენ ყოველივე ამას, როგორც ბრძანებს ღმერთიცა და ღმერთების წინასწარმეტყველიც. მაშასადამე, შეიძლება ითქვას, რომ ღმერთებიცა და ჭკვიანი ხალხიც ყველაზე დიდ პატივს მიაგებენ სამართლიანობასა და გონიერებას. გონიერნი და სამართლიანი კი არაინ მხოლოდ ისინი, ვინც იციან, რისი თქმა ან რისი ქმნა გვმართებს უკვდავთა თუ მოკვდავთა მიმართ. ნეტავი, გამაგებინა, შენ თვითონ რა აზრისა ხარ ამ საკითხთან დაკავშირებით?
ალკიბიადე მაგრამ , სოკრატე, მეც ზუსტად ისე მესახება საქმე, როგორც შენ და ღმერთს; ან კი როგორ უნდა მივცე ხმა ღმერთის წინააღმდეგ?
სოკრატე თუ გახსოვს, შენივე თქმით, რა გაჭირვებულ დღეში იყავი, ვაითუ, ბოროტება ვთხოვო ღმერთებს და მე კი სიკეთე მეგონოსო?
ალკიბიადე მახსოვს.
სოკრატე ხომ ხედავ, რომ დაუშვებელია თავდაჯერებით მიადგე ღმერთს სალოცავად, რადგან შეიძლება ისედაც მოხდეს, რომ შენი მკრეხელური თხოვნის მოსმენისას, მან სულაც უარყოს შენ მიერ შეწირული მსხვერპლი და ამრიგად, ის კი არა, რასაც ითხოვდი, არამედ სხვა რამ მოგაგოს. მე მგონია, ყველაფერს აჯობებს მდუმარედ იყო, რადგან შენი ქედმაღლობის გამო–ხომ ესაა უგუნურების ერთი ყველაზე მშვენიერი სახელი– ალბათ, არ იკადრებ ლაკედემონელებივით ილოცო. მაშასადამე, ლოდინი გმართებს, სანამ ვინმე არ გასწავლის, როგორ უნდა იქცეოდე ღმერთთაა თუ კაცთა მიმართ.
ალკიბიადე როდისღა მოაწევს ეს დრო, სოკრატე? ან ვინ იქნება ჩემი მოძღვარი? რაღა მიჭირდა, ეს კაცი რომ დამანახა, ანდა გამაგებინა, ვინ არის იგი?
სოკრატე ვინა და ის, ვინც შენზე ზრუნავს; მაგრამ ისე კი, როგორც ჰომეროსის თქმით, ათენა აცილებს დიომედესს ბინდს თვალებიდან, „რათა მას უკეთ გაერჩია ღმერთი და კაცი“. ზუსტად ასევე, შენც ჯერ უნდა ჩამოგაცილონ ბინდი, ამჟამად რომ გიბურავს სულს, და მხოლოდ შემდეგ შემოგთავაზონ ის, რაც შეგაძლებინებს კეთილისა და ბოროტის გარჩევას, რადგან ჩემის აზრით, ჯერ კიდევ არ შეგიძლია ეს.
ალკიბიადე უნდა ბინდი ჩამომაცილოს და უნდა სხვა რამე; არაფერზე არ ვიტყვი უარს, ვინც უნდა იყოს ეს კაცი, ოღონდაც უკეთესი გავხდე.
სოკრატე ვერც კი წარმოიდგენ, რა კეთილადაა განწყობილი შენს მიმართ.
ალკიბიადე მაშ, ჩემის აზრით, აჯობებს სამერმისოდ გადავდოთ მსხვერპლშეწირვა.
სოკრატე და ეგ შენი აზრი სწორია; ეს გერჩიოს იმას, რომ განუსჯელად ჩაიგდო თავი საფრთხეში.
ალკიბიადე კი მაგრამ, როგორ, სოკრატე? რახან ასეთი კარგი რჩევა მომეცი, ავდგები და, აი ამ გვირგვინით შეგამკობ. ღმერთთთებს კი გვირგვინსაც და სხვა რამესაც მივართმევ მაშინ, როცა დავინახავ, რომ მოდის ის დღე. მოსვლას კი, ალბათ, არ დაახანებს, თუკი ღმერთები ინებებენ.
სოკრატე კეთილი და პატიოსანი; ამასაც ვიღებ და რაც უნდა შემომთავაზო, სიამოვნებით მივიღებ. ევრიპიდეს კრეონისა არ იყოს, გვირგვინით შუბლშემკულ ტირესიას რომ ხედავს და ესმის, თავისი ხელოვნების წყალობით სძლია მტერსაო, მეც ამას ვიტყვი: „კეთილის მაუწყებელ ნიშნად ვიღებ შენს ძლევამოსილ გვირგვინს, რადგან გრიგალი წალეკვას გვიქადის, როგორც თავად მოგეხსენება“. დიახ, მეც კეთილის მაუწყებელ ნიშნად ვიღებ შენგან მოგებულ პატივს; რადგან კლეონზე ნაკლებ როდი მემუქრება გრიგალი, და მე ვისურვებდი ხელი მომმართვოდა შენს მეგობრებთან ბრძოლაში.
"ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა"