ო. ჰენრი - მოგვთა საჩუქრები
თარგმნა ზურაბ ცერცვაძემ
ერთი დოლარი და ოთხმოცდაშვიდი ცენტი. სულ ეს იყო. აქედან სამოცი ცენტი ბაყლებთან და ყასბებთან ნაყიდი საქონლის ზუსტ საფასურზე ატეხილი დავის შედეგად რუდუნებით შეგროვილი ერთპენიანი მონეტებისგან შემდგარი წვრილი ფული იყო.
დელამ სამჯერ გადათვალა ეს ფული - ერთი დოლარი და ოთხმოცდაშვიდი ცენტი.
მეორე დღეს კი ქრისტეშობის დღესასწაული იყო. ამ ფულით იგი ვერაფერს იყიდდა.
დელა თავის დანჯღრეულ ტახტზე დაეგდო და მწარედ აქვითინდა. მძიმე წუთებში ადამიანი სულიერი მდგომარეობის სამ ეტაპს გაივლის: ჯერ სასოწარკვეთილება იპყრობს, მერე მშვიდდება, შემდეგ კი ეღიმება, რაც იმის მაჩვენებელია, რომ იგი საბოლოოდ შეეგუა თავის მდგომარეობას. ამ ეტაპებიდან მთავარია მეორე - დამშვიდება.
ვიდრე ჩვენი გმირი დამშვიდდებოდეს, ე.ი. პირველიდან მეორე ეტაპზე გადავიდოდეს, თვალი შევავლოთ ოთახს, რომელშიც იგი ცხოვრობდა. ოთახი მას ავეჯთან ერთად ჰქონდა დაქირავებული რვა დოლარად თვეში.
ოთახი არ იყო მათხოვრული ამ სიტყვის ზუსტი გაგებით, მაგრამ დიდადაც არ განსხვავდებოდა.
ქვემოთ, ვესტიბულში შემოსასვლელ კარზე დამაგრებული იყო საფოსტო ყუთი, რომელშიც დიდი ხანია აღარავინ აგდებდა წერილებს; კარის ზემო ნაწილში ელექტროზარის ღილაკი მიემაგრებინათ, რომლითაც ვერც ერთი მოკვდავი ვერ დარეკავდა ზარს; ღილაკსა და საფოსტო ყუთს შორის კი მიკრული იყო დაფა წარწერით: "მ-რ ჯეიმს დელინგენ იუნგი."
სიტყვა "დელინგენი" ლამაზი ხელნაწერის სტილით იყო შესრულებული. დაფა კეთილდღეობის დროს იყო გაკეთებული, როდესაც ოჯახს კვირაში ოცდაათი დოლარი შემოსავალი ჰქონდა. ახლა კი, როცა შემოსავალი მხოლოდ ოც დოლარს შეადგენდა კვირაში, სიტყვა "დელინგენის" ასოებმა დაკარგა ბრწყინვალება და იქნებ საკმარისიც კი იყო, რომ მხოლოდ ასო "დ" ყოფილიყო ამოტვიფრული. მაგრამ ყოველთვის, როცა კი დელინგენ იუნგი სახლში ბრუნდებოდა, ოთახში შესვლისას მას ეგებებოდა მეუღლე - დელა შეძახილით "ჯიმ" და ნაზად მოხვევდა ხოლმე მკლავებს კისერზე.
დელამ ტირილით გული იჯერა და ცრემლიანი ლოყები ჩვრით შეიმშრალა. იგი ფანჯარასთან იდგა და უაზროდ შეჰყურებდა ნაცრისფერ კატას, ეზოში ნაცრისფერ კედელთან რომ სეირნობდა. ხვალ ქრისტეშობის დღე იყო, მას კი მხოლოდ ერთი დოლარი და ოთხმოცდაშვიდი ცენტი ჰქონდა ჯიმისთვის საჩუქრის საყიდლად.
ის ყოველთვიურად ზოგავდა ფულს და მხოლოდ ამ თანხის დაგროვება მოახერხა, რადგან რეალური ფასები ყოველთვის უფრო დიდი იყო, ვიდრე ის ანგარიშობდა.
ჯიმისთვის კი აუცილებლად უნდა ეყიდა საჩუქარი. ჯიმი - მისი ჯიმი. ადრე რამდენი სასიამოვნო წუთები გაუტარებია იმაზე ფიქრით, როგორი საჩუქარი ეყიდა მისთვის.
საჩუქარი ლამაზი, გამორჩეული და ჯიმის შესაფერისი უნდა ყოფილიყო.
ფანჯრებს შორის კედელში სარკე იყო ჩამაგრებული. გინახავთ ოდესმე ფანჯრებს შორის სარკე რვადოლარიან ოთახში? საკმაოდ გამხდარი და მოძრავი უნდა ყოფილიყო ადამიანი, რომ ამ ვიწრო სარკეში მოეხერხებინა თავის გარეგნობის დათვალიერება.
დელა გამხდარი იყო და ამას ახერხებდა.
უცებ დელა მოსცილდა ფანჯარას და გაჩერდა სარკის წინ.
მას თვალები გაუბრწყინდა, სახე გაუფითრდა და სწრაფად ჩამოუშვა თმა.
ახლა ის ნათლად ხედავდა, რომ მის ოჯახში ორი ძვირფასი ნივთი იყო, ერთი - ჯიმის ოქროს საათი, რომელიც ადრე მისი მამის, უფრო ადრე კი პაპის საკუთრება იყო, მეორე კი - მისი თმა.
მოპირდაპირე სახლში მის უდიდებულესობას სავოიის დედოფალს რომ ეცხოვრა, დელა თავს რომ დაიბანდა, თმას გასაშრობად ფანჯარაზე გადმოჰფენდა, რათა ამ თმის სილამაზეს დაეჩრდილა დედოფლის გარეგნობა. ხოლო სოლომონ მეფეს ამავე სახლში შვეიცარად რომ ემსახურა და მთელი თავისი განძი სახლის სარდაფში ჰქონოდა შენახული, ჯიმი ყოველთვის, როცა კი ამ სახლს ჩაუვლიდა, ამოიღებდა თავის საათს, რათა დაენახა, შურისაგან როგორ დაიგლეჯდა წვერს სოლომონი.
დელას ჩამოშვებული ტალღისებური თმა წაბლისფერ ჩანჩქერს მოგაგონებდათ. თმა მუხლებს ქვემოთ მთავრდებოდა და თითქმის მთლიანად ფარავდა მის სხეულს. დელამ სწრაფად აიკეცა თმა. იგი ერთხანს ყოყმანობდა და გაუნძრევლად იდგა. რამდენიმე კურცხალი მისი ცრემლისა გაცვეთილ წითელ ხალიჩას დაეცა.
ბოლოს დელამ, რომელსაც თვალებზე ცრემლები ჯერ არ შეშრობოდა, ჩაიცვა თავისი ძველი ყავისფერი ჟაკეტი, დაიხურა ძველი ყავისფერი ქუდი, ხელის სწრაფი მოძრაობით გაისწორა ქვედატანის მაქმანი, გაიჯახუნა კარი, ჩაირბინა კიბეები და ქუჩაში გავიდა.
იგი ერთ შენობასთან გაჩერდა და წაიკითხა წარწერა: "მადამ სოფრონი.
თმისაგან დამზადებული ნაკეთობანი." იმ წამსვე ავარდა ზემო სართულზე, ძლივს დაიცხრო მღელვარება და ოთახში შევიდა. მის წინ სქელი, მეტისმეტად თეთრი, ცივი და მკაცრი გამომეტყველების ქალბატონი სოფრონი იდგა.
- ხომ არ შეისყიდით ჩემს თმას? - შეეკითხა დელა.
- შევისყიდი. - მიუგო ქალბატონმა, - მოიხადეთ ქუდი და მაჩვენეთ!
დელამ მოიხადა ქუდი... და წაბლისფერი ჩანჩქერი გადმოიფრქვა ქვემოთ.
- ოც დოლარად ვიყიდი. - თქვა ქალბატონმა და გამოცდილის ხელით ასწია თმა.
- მომეცით ახლავე. - უთხრა მას დელამ.
მომდევნო ორმა საათმა ვარდისფერი ფრთებით გაიფრინა (მაპატიეთ გადაჭარბებული მეტაფორისათვის). დელა დაეხეტებოდა მაღაზიებში ჯიმისათვის საჩუქრის საყიდლად.
ბოლოს როგორც იყო მიაგნო.
საჩუქარი ზედგამოჭრილი იყო ჯიმისათვის, თითქოს სპეციალურად მისთვის დაემზადებინათ. სხვა მაღაზიებში მსგავსი რამ ვერ აღმოაჩინა. ეს იყო პლატინისგან დამზადებული, სადა და მკაცრი სტილით შესრულებული ჯიბის საათის ძეწკვი. მისი ღირსება ის იყო, რომ მასში ხაზგასმული იყო მხოლოდ შინაარსი და არ შეიცავდა ყალბ, ზიზილ-პიპილო ორნამენტებს. ასეთი უნდა იყოს ხელოვნების ყველა ჭეშმარიტი ნიმუში!
ძეწკვი ისეთივე მაღალი ხარისხისა იყო, როგორიც ჯიმის საათი. დელამ როგორც კი ეს ძეწკვი დაინახა, გაიფიქრა, ეს მხოლოდ ჯიმის უნდა ეკუთვნოდესო. ძეწკვი რაღაცნაირად ჯიმის ჰგავდა, რადგან მასშიც, ისევე როგორც ჯიმიში, შერწყმული იყო ღირსება და სისადავე.
დელამ ამ ძეწკვში ოცდაერთი დოლარი გადაიხადა და სახლში მხოლოდ ოთხმოცდაშვიდი ცენტით ბრუნდებოდა. ჯიმის ამ ძეწკვით ნებისმიერ საზოგადოებაში შეეძლო ამაყად ამოეღო ჯიბიდან საათი და გაეგო დრო. ახლა კი ამ ჯიბის საათს, ნაცვლად ძეწკვისა, ძველი ტყავის ზონარი ჰქონდა გამობმული, ამიტომ, როცა დროის გაგება სურდა, ჯიმი სხვებისათვის შეუმჩნევლად ამოიღებდა ხოლმე საათს.
დელა შინ დამშვიდებული დაბრუნდა და იმ ურთულესი ამოცანის გადაწყვეტაზე დაიწყო ფიქრი, როგორ აღედგინა ის სილამაზე, კეთილშობილებისა და სიყვარულისათვის მსხვერპლად რომ გაიღო.
აიღო თმების დასახუჭუჭებელი მაშა, დადო გაზქურაზე და აანთო გაზქურა.
ორმოცი წუთის შემდეგ მისი თავი ხშირი კულულებით დაიფარა. ახლა იგი გაკვეთილიდან გაპარულ მოსწავლე ბიჭუნას ჰგავდა. დელა დიდხანს კრიტიკულად და გულმოდგინედ აკვირდებოდა თავის თავს სარკეში.
"როგორც კი შემომხედავს, ჯიმი ან მომკლავს, ან მეტყვის, კონი-აილენდის გუნდის მომღერალ გოგონას ჰგავხარო. მაგრამ რა უნდა მექნა ერთი დოლარით და ოთხმოცდაშვიდი ცენტით?" - ფიქრობდა იგი.
შვიდი საათისათვის მას ყავა უკვე მოდუღებული ჰქონდა, გაზქურაზე გახურებული ტაფა კი მზად იყო კატლეტების შესაწვავად.
ჯიმი არასდროს იგვიანებდა.
დელამ ხელში დაიკავა ნაყიდი ძეწკვი და დაჯდა მაგიდის კუთხეში, შემოსასვლელ კართან ახლოს. ერთი წუთის შემდეგ მას კიბეებიდან ნაბიჯების ხმა მოესმა. იგი გაფითრდა. დელას ჩვეულებად ჰქონდა უხმოდ გასაუბრებოდა თავის თავს უბრალო, ყოველდღიური საკითხების გამოც კი. ახლა კი ჩურჩულით წარმოთქვა: "ღმერთო, შთააგონე მას, რომ წინანდებურად ლამაზი ვარ."
კარი გაიღო და ოთახში ჯიმი შემოვიდა. იგი იმედგაცრუებული და დაღონებული ჩანდა.
საბრალო ჭაბუკი! მხოლოდ ოცდაორი წლისა იყო და უკვე ოჯახის რჩენის სიმძიმე აწვა კისერზე.
არ ჰქონდა ხელთათმანები, პალტოც საკმაოდ დაძველებოდა.
ჯიმი მწყერის სუნნაკრავ სეტერივით შეჩერდა კართან და უძრავად იდგა. ისეთი გამომეტყველებით მიაჩერდა დელას, რომ ქალმა ვერ შეძლო მისი ამოკითხვა. ეს გამომეტყველება არ გამოხატავდა არც გაბრაზებას, არც განცვიფრებას, არც გაკიცხვას, არც თავზარდაცემას და არც სხვა რამ ისეთს, რაც ასეთ ვითარებაში შეიძლება დაეუფლოს კაცს. იგი დაჟინებით მისჩერებოდა ცოლს ამ რაღაც განსაკუთრებული, გამოუცნობი გამომეტყველებით.
დელა სასწრაფოდ მოსცილდა მაგიდას და მასთან მივიდა.
- ჯიმ, ძვირფასო, - უთხრა მას ტირილით, - ასე ნუ მიყურებ! თმა შევიჭერი და გავყიდე იმიტომ, რომ არ შემეძლო შენთვის საშობაო საჩუქარი არ მომერთმია. თმა ისევ გამეზრდება, განა ასე არაა?! ვალდებული ვიყავი, ეს გამეკეთებინა. მომილოცე შობა, ჯიმ! მოდი, ბედნიერად გავატაროთ ეს დღე. შენ არც კი იცი, რა ლამაზი, რა დიდებული საჩუქარი მოგიმზადე.
- ესე იგი თმა შეიჭერი, არა? - იკითხა ჯიმიმ ისეთი გამომეტყველებით, თითქოს ვერა და ვერ შეეძლო დაეჯერებინა ეს ამბავი.
- შევიჭერი და გავყიდე.
განა აღარ მოგწონვარ ისე, როგორც ყოველთვის მოგწონდი? მე ხომ ისევ ის დელა ვარ.
ჯიმმა უცნაურად მოავლო თვალი ოთახს.
- ესე იგი შენი თმა აღარ არსებობს? - უაზროდ იკითხა მან.
- ნუ კითხულობ თმას, ხომ გითხარი, შევიჭერი და გავყიდე-მეთქი. დღეს შობის წინა დღეა, მომეალერსე! ეს ხომ შენი გულისათვის გავაკეთე. იქნებ თმის დათვლაც კი შეიძლებოდეს, - განაგრძო მან სერიოზული და ნაზი ტონით, - მაგრამ ვერავინ წარმოიდგენს, როგორ მიყვარხარ. ეს სიყვარული უსაზღვროა. ჯიმ, დავაწყო კატლეტები ტაფაზე?
ჯიმი უცებ გამოფხიზლდა და გადაეხვია დელას.
მოდით, ათიოდ წამით ყურადღება გადავიტანოთ სხვა საგანზე და დავსვათ ასეთი კითხვა: რომელი უფრო მეტია - რვა დოლარი ერთ კვირაში, თუ მილიონი წელიწადში? მათემატიკოსი ან ფილოსოფოსი ამ კითხვას არასწორად უპასუხებს. მოგვებმა მოიტანეს ძვირფასი საჩუქრები... ამ ბუნდოვან კითხვას მოგვიანებით გავცემთ პასუხს.
ჯიმმა ამოიღო შეკრულა პალტოს ჯიბიდან და მაგიდაზე დააგდო.
- სწორად გამიგე, დელა, - თქვა მან, - ვერც თმის შეჭრა, შეკრეჭა და ვერც სხვა რამ ვერ შეასუსტებს ჩემს სიყვარულს შენდამი, მაგრამ გახსენი ეს შეკრულა და მიხვდები, რატომ მოვიქეცი ასე უცნაურად.
დელამ ხელების მსუბუქი მოძრაობით სწრაფად შემოხსნა შეკრულას ზონარი და... აღტაცების შეძახილი აღმოხდა, შემდეგ კი სინანულის ამოკვნესა და ქვითინი. ქალის სულიერი მდგომარეობის ასეთმა სწრაფმა ცვალებადობამ საჭირო გახადა მის დასამშვიდებლად ყველა იმ დამამშვიდებელი საშუალების გამოყენება, რაც კი სახლის პატრონს გააჩნდა.
მაგიდაზე იდო ძვირფასი სავარცხლების კომპლექტი - სავარცხლები გვერდზე და უკან გადავარცხნილ თმაზე დასამაგრებლად. ეს სავარცხლები დელას ადრე ნანახი ჰქონდა ბროდვეის ერთ-ერთი მაღაზიის ვიტრინაში და დიდხანს ტკბებოდა მათი ცქერით.
სავარცხლები ლამაზი იყო, დამზადებული იყო ნატურალური კუს ჯავშნისგან და ძვირფასი თვლებით იყო შემკული. ისინი ძალიან მოუხდებოდა დელას ნაწნავებს.
დელამ იცოდა, რომ სავარცხლები ძალიან ძვირი ღირდა. როგორ უნდოდა მისი ყოფილიყო და გული ეტანჯებოდა, რომ ეს აუსრულებელი ოცნება იყო.
და აი ახლა, როცა ეს სავარცხლები მისი იყო, აღარ არსებობდა ნაწნავები, სავარცხლებს რომ უნდა დაემშვენებინა.
მაგრამ მან მაინც გულში ჩაიკრა სავარცხლები. ბოლოს, როგორც იყო, ცრემლიანი თვალებით ამოიხედა მაღლა და თქვა:
- თმა სწრაფად მეზრდება, ჯიმ!
შემდეგ დელა დაშანთულ კატასავით სწრაფად წამოხტა ადგილიდან და ამოიკვნესა:
- ოჰ, ღმერთო ჩემო!
ჯიმის ხომ ჯერ არ ენახა მისი საჩუქარი. დელამ სწრაფად გაუწოდა მუჭაში ჩაბღუჯული საჩუქარი და გაშალა, რომ ჯიმის ხელის გულზე მოქცეული დაენახა. მქრქალი ძვირფასი ლითონი დელას უსაზღვროდ მოსიყვარულე სულის ანარეკლი უნდა ყოფილიყო.
- ხომ შესანიშნავია, ჯიმ. მთელი ქალაქი მოვიარე მის საპოვნელად. მომეცი შენი საათი. მინდა ვნახო, როგორ მოუხდება.
იმის ნაცვლად, რომ შეესრულებინა ეს თხოვნა, ჯიმი მოწყვეტით დაეშვა ტახტზე, ხელები თავს უკან შემოიწყო და გაიღიმა.
- დელა, - თქვა მან.
- მოდი, შევინახოთ ჩვენი საშობაო საჩუქრები. ისინი მეტისმეტად ძვირფასია ჩვენთვის.
მე საათი გავყიდე, რომ შენთვის ეს სავარცხლები მეყიდა. ახლა კი დააწყე კატლეტები შესაწვავად.
მოგვები, რომლებმაც ახლადშობილ ქრისტეს საჩუქრები უძღვნეს, ბრძენი ადამიანები იყვნენ. სწორედ მათ დაუდეს სათავე საჩუქრის მიძღვნის ჩვეულებას ქრისტეშობის დღეს.
და რადგან ისინი ბრძენნი იყვნენ, მათ საჩუქრებსაც ბრძნული შინაარსი ჰქონდა:
ადამიანმა თავის ახლობელს საჩუქარი უნდა უძღვნას არა იმ მიზნით, რომ იგი გაამდიდროს და თვითონაც მდიდარი დარჩეს. საჩუქრის არსი სულ სხვაა.
იმის გასარკვევად, თუ როგორი უნდა იყოს საჩუქარი, მე თქვენ გიამბეთ გამოგონილი თავგადასავალი ახალგაზრდა ცოლ-ქმრისა, რომლებმაც იმ მიზნით, რომ შინაარსი მიენიჭებინათ საჩუქრებისთვის, მსხვერპლად გაიღეს ყველაზე საუკეთესო, რაც კი გააჩნდათ.
ჭეშმარიტად ბრძენია ყველა ის, ვინც ასე გასცემს და ღებულობს საჩუქრებს. ისინი მოგვები არიან.