ფერიდე | ზვიად კვარაცხელია
1
არა, გაგიჟდები კაცი და ეგაა! ბალიშიდან თავს წამოვყოფ თუ არა, ეგრევე ფარდას უნდა ვეცე – არც წყალი მინდა, არც მოფსმა და გაზმორება – წამოვხტები, ფარდას გადავწევ და ისე აგიხდეს ყველაფერი კარგი: აი ასე, ყოველ დილით, დაადებს თავს და გაუთავებლად წრეს ურტყამს სტადიონს. როგორი ამინდიც არ უნდა იყოს, სულ რომ წვიმა უშენდეს და ტალახიანი თოვლი არ წყდებოდეს, ერთსა და იმავე დროს, მისჯილივით, მოუბეზრებლად – მიდიიი!
თავიდან ვერთობოდი, იმასაც კი ვითვლიდი, რამდენ წრეს დაარტყამდა. ინტერესის ამბავია, თუნდაც ნელი, აუჩქარებელი ნაბიჯით რამდენს გაქაჩავს შუახნის ასაკს გადაცილებული ქალი, თავის დღეში რომ სტადიონზე არ ყოფილა. საერთოდ საქმე იმსგავსებს ხოლმე ადამიანს: ჩვენი უბნის „საპოჟნიკს“, თუ კარგად დააკვირდები, თავისი პაწაწინა ჯიხურის მაგიდაზე ჩამწკრივებულ ფეხსაცმლებს მიუგავს სიფათი, თითქოს გაცვეთილი ან გარღვეული ნივთები კი არა, თავისი ორეულები ულაგიაო; ის ქალიც, ფუფუნებას და კულტურულ მიდი-მოდის ჩვეული, ვერასდროს წარმომედგინა, სტადიონისკენ თუ იზამდა პირს. არა, გასაგებია, ვარჯიშს და ფიზიკურ დატვირთვას ითხოვს ორგანიზმი – ტვინი რომ გადაიღლება, კუნთები უნდა აამუშავო, მაგრამ რაღა ამ სიბერეში მოუნდა თავის გამოჩენა?! ეს ჩვენი მეზობლის ქალები ლამის არის შურით გასკდნენ, სიბრაზისგან გული ამოუჯდებათ და ერთმანეთში ანთხევენ მისთვის სათქმელ ოქროს სიტყვებს.
ჰო, ფერიდე ჰქვია. არავის არ ელაპარაკება და არც არავის იმჩნევს. კიდე კარგი, მახსოვს, ის და მისი ქმარი, ოცდაათი თუ მეტი წლის წინ აქ რომ გადმოვიდნენ საცხოვრებლად, თორემ უეჭველად დავიჯერებდი, რომ ეს ქალი ამქვეყნისა აღარაა და მოსაზღვრე ცივილიზაციიდან შემოგვტენეს.
ბინების განაწილება იყო მაშინ, პლატოზე ახალი კორპუსები ჩადგეს და დედაწულიანად მიესია უბინაოდ დარჩენილი ხალხი. მეც, მათ შორის. გაძრომ-გამოძრომა თუ არ შეგეძლო, ერთოთახიან „ხრუშჩოვკაში“ ამოგძვრებოდა სული. ამიტომ სანამ საბჭოთა სოციალისტური სისტემა გიხმარდა ბოლომდე, შენ, ამ შუალედებში, დრო უნდა გეპოვნა და რაღაც ადამიანურს გამორჩენოდი.
გუგუნავები 84-ში გადმოვიდნენ მგონი. როგორც ყველამ, მაგათაც შავი კარკასიდან დაიწყეს და „ნოვოსელია“ რომ ჰქონდათ, სულ რამდენიმე კაცი დაგვპატიჟეს. დიდი ქეიფი არ ყოფილა: ორი შვილი ჰყავდათ და ხელმოკლედ ცხოვრობდნენ. ფერიდემ გემრიელი „ოსტრი“ გააკეთა, ღრმა თეფშებით ჩამოარიგა, მწვანეწიწაკამოყრილი კიტრი-პომიდვრის სალათიც ჩადგა მაგიდის შუაში, ღვინოც ჩამოასხა და მერე, – ბოდიში, მოსწავლეები მოვიდნენ და ცოტა ხნით დაგტოვებთო.
ფერიდე რეპეტიტორი იყო, ქართულში ამზადებდა ბავშვებს და ერთი-ორჯერ მეც ვთხოვე ჩემი ახლობლებიც ჩაესვა ჯგუფში. ფული კი მივუტანე წლის ბოლოს, მაგრამ ცოცხალი თავით არ გამომართვა, როგორ გეკადრებათო. თითქოს არ უნდა გამკვირვებოდა, მაგრამ მაინც გამიკვირდა. ისეთი მეზობლები ჩვენ არ ვიყავით, უერთმანეთოთ რომ ვერ ძლებენ და მერე კიდე ეს რეპეტიტორობაც რა ჯოჯოხეთი იყო, ზეპირად ვიცოდი. მოკლედ, არაო, მითხრა და ოცდახუთმანეთიანებით სავსე კონვერტი მომაჩეჩა უკან. ახლადჩასმული რკინის კართან ვიდექით.
2
კარი ხომ დავკეტე? კი, დავკეტავდი. კი თუ არა. კი თუ არა. ჯანდაბა! აბაზანის კარი რომ დავკეტე და შუქიც ჩავაქრე, მახსოვს. გაზიც გამოვრთე. ყავას რომ სამზარეულოში ვსვამდი, „ბუდელნიკმა“ მაშინ დარეკა. კი, ეგრე იყო. ერთ წრეს ორწუთნახევარი უნდა. თავიდან გიჭირს, ცივი ჰაერი ფილტვებს ავიწროვებს, ძვლები ჯერ არ გამთბარა. გული გიცემს, სახეში ქარი გირტყამს. კორპუსები მრავლდება, მალე კორპუსების ქალაქი ვიქნებით და ამ მინი სტადიონსაც, თავისი თეთრად შეღებილი კარებითა და ახალდაგებული საფარით, დედას უტირებენ. კაციშვილი ხმას არ ამოიღებს, იმიტომ რომ ჩვენ ვართ ლაჩრები! სამაგიეროდ, ორი ტუალეტი ხომ გვაქვს და მანქანაც გვემსახურება! ცენტრალური გათბობა, გაუმჯობესებული პირობები. მესამე წრეზე ნაბიჯს უნდა ავუჩქარო, ოღონდ ფრთხილად. მეორე კორპუსს ორმოცი ფანჯარა აქვს, გუშინ დილით რომ დავითვალე, ორმოცდაორი ჰქონდა, ორი სად წავიდა? ხომ არ ამოაშენეს ამ უნამუსოებმა?! ეგეც დიდი რამეა, ერთ ღამეში ამოავსებდნენ ბეტონით და შელესავდნენ. არა, რაზე უნდა ელაპარაკო, ვის უნდა ელაპარაკო. 84-ში, ჩვენ რომ გადმოვედით, კიდე რაღაცას გავდა აქაურობა, ბავშვს ჩამოიყვანდი ეზოში, გაასეირნებდი, ხალხიც სხვა იყო, ადამიანები კორპუსებზე მეტი იყვნენ, ვერ იგრძნობდი, მარტო თუ იყავი. „წიოწია Фერიდე, წიოწია Фერიდე“ – კვირა არ გავიდოდა, ის ქურთის აუტანელი გოგო რომ არ მოსულიყო. ზაფხულში მალინას ყიდიდა, ოქტომბერში კარტოფილს და ფეიხოას, ზამთარში – კაბებს. ისე არ წავიდოდა, ნისია არ წაეყოლებინა, მერე მოსაბრუნებელი პირი რომ ჰქონოდა. ჩემს ქმარს ძლივს ვაწყნარებდი, გოგოებსაც ყელში ყავდათ ამოსული. „წიოწია Фერიდე, წიოწია Фერიდე“ – მეორე დაძახებაზე კარს ვუღებდი, სამზარეულოში შემომყავდა, ამოალაგებდა თავის საქონელს და მთელი ორი საათი, მთელი ორი საათი... „სამმანეთნახევარში მომეცი!“ „არა, კლიანუს, ნი მაგუ“. „მაშინ არ მინდა“. „კარგი, იყოს“. „ორ კაბას ავიღებ და თუმანი უნდა დამიკლო“. „არა, წიოწია Фერიდე, მაგ ფასში მაქვს აღებული“. „უნდა დამიკლო“. „არა, არა! კლიანუს, მორჩა. ეს ის არა არ არის, ჯერ არა და მერე კი, ეს არის არა და არა“. – ბრაზდებოდა სონია და ოთახში ბოლთას სცემდა. ბავშვების მეცადინეობისგან გამოტვინებული ამ ქურთის გოგოსთან ვცოცხლდებოდი. ყავა თუ ჩაი? შოკოლადი მაქვს უგემრიელესი. მამაჩემმა იცოდა ცხონებულმა, ჭამე, სანამ ეგეც სანატრელი გაგხდომიაო. წუნიობას რომ დავიწყებდით ხოლმე, არც გაბრაზდებოდა, ხმასაც არ აუწევდა. ჭამე, სანამ ეგეც სანატრელი გაგხდომია. არ გაგვიხდა თუ რა! შოკოლადი და ნაირ-ნაირი კი არა, პური რომ ამოგვეტანა, ხან მე, ხან ჩემი ქმარი, უფრო ჩემი ქმარი, კილომეტრიან რიგში ვდგებოდით. რიგების ქვეყანა. რიგების ქალაქი. რიგაში ვიყავით „სვადებნიზე“. როდის იყო, ვის ახსოვს. „სვადებნი“ და კაი დრო. ბერდები და ტკბილი მოგონებებიც გრჩებაო. არაფერიც! ჩხუბი, წვალება და „ასკოლკები“ უფრო გრჩება. რიგში ვიდექით. სიცივე, შიმშილი, უძილობა, ბრაზი – ყველაფერი ერთად. ვიღაცას გამოელაპარაკები, ისიც იმიტომ, ქალის და ადამიანის სახე რომ შეგრჩეს. საღამოხანია. დილაუთენია გამოსული ხალხი ცოტაც და იფეთქებს. ჯოჯოხეთს ერთი მუგუზალი აკლდაო. უცებ საშინელი ყეფა და წკავწკავი ისმის. ღმერთო, ასე რატომ გაგვიმეტე! რიგი ვიწროვდება, შუაზე იხლიჩება და იმ საძაგელი ქალის საძაგელი ძაღლები მისდევენ ერთმანეთს აწყვეტილები. ერთი და ორი კი არა, ათი, მეტიც. Фუ, Фუ, არ გიკბენთ, ნუ გეშინიათო, – და ჩვენც დავიჯერეთ. არა, მე არა, ბრიყვი კი არა ვარ, შვილები მყავს. როგორია, დილაუთენია ბავშვებს სკოლაში უშვებ, კარაქიან პურს ატან და სადარბაზოსთან დაყუნცული ძაღლების ხროვა რომ ხვდებათ. მშიერი მაწანწალა ცხოველების. ლამის იყო თმებით ვითრიე ეგ ჩვენი ჰუმანიზმის განსახიერება. მეზობლებმა გამაკავეს. ან ამათ აქედან წაასხამ ან მილიციას გამოვიძახებ, წაათრევენ და გემრიელად ჩახოცავენ-მეთქი. გაფითრებული და გაკვირვებული იყო. რას გიშლით, ქალბატონო, უპატრონო საცოდავი ძაღლები არიანო. მეთქი შენ ეტყობა ვერ ხვდები, საშიშებიც რომ არიან და ნებისმიერ დროს, ღმერთმა არ ქნას ვინმეს კბილი გამოსდონ, აქ ცოდვის კითხვა დატრიალდება-მეთქი. ქალი მოკვდა და არ დარჩა, ხმა არ მოუღია, დაძაბული მისმენდა. ხვალიდან, არა, ხვალიდან არა, ორშაბათიდან ერთიც რომ ვნახო ამ სადარბაზოსთან, ჩემს საქციელზე პასუხს არ ვაგებ-მეთქი. ეგრე, ეგრეო, – სხვებიც კვერს მიკრავდნენ და მაქეზებდნენ, ზოგი გაჩუმებულიყო, ხმის ამოღებას ვერ ბედავდა, მე კიდე, ამით წაქეზებული, – კეთილს ინებებ და ორშაბათამდე ამ მაწანწალებს მოაშორებ აქედან. ორშაბათამდე დროა. სამ დღეს მოვითმენთ როგორმე, სამი დღე წყალში ჩადგება კაცი. აგერ მთელი დღე რიგში ვდგავართ ორი კინკილა პურისთვის, მაგას ვითმენთ, ამ დაცინვას ვიტანთ, შენც როგორმე გაგიჭირვებთ-თქო. ეგრე, ეგრეო, ჩესნად უთხარი, ნაღდი ხარ, ფერიდეო, – გულს მიმაგრებდნენ ქალები, – კაცი ვერ ეტყოდა ამას, ამის გაკეთებას შენნაირი ყვერებიანი ქალი უნდაო. ასე კი მითხრეს, მაგრამ გულში მაინც ჩამრჩა იმ საწყალი ძაღლების ცოდვა. ვინ იცის, სად წაათრიეს, რომელ ორმოში და ჯანდაბაში უკრეს თავი. ჩემს სოფელში, ძაღლი ლეკვებს რომ დაყრიდა, ერთ ან ორ ხვადს დაიტოვებდნენ, დანარჩენებს ტომარაში ჩაყრიდნენ და პლანტაციაში ტოვებდნენ უპატრონოდ. ბავშვი ვიყავი, მეცოდებოდა ეს ლეკვები, მათი ბედი მეფიქრებოდა და ბებოს ვეწუწუნებოდი, ვეხვეწებოდი, ჩვენ რომ ლეკვები გვეყოლება, ტომარაში ხომ არ ჩავყრით-მეთქი. შემპირდი-მეთქი. არა, არაო, ბებო გენაცვალოსო. ბერდები და ტკბილი მოგონებები გრჩებაო. ეგეც შენი ტკბილი მოგონება. შრომა, წვალება და ნაწყენი ხალხი გრჩება. ხომ ვითომ მაქეზებდნენ, ნახევარი კორპუსი მლანძღავდა თურმე ზურგსუკან. ეგ ბოროტი და უმოწყალო ქალი, მაგან ბავშვებს რა უნდა ასწავლოს, სამი-ოთხი ძაღლი ვერ აუტანიაო. ხალხი ეძახე შენ. ორპირი და უპრინციპო ადამიანების ჯოგი. თავის სიტყვაზე ვერ დამდგარან, საპონივით კვირაში ერთხელ იცვლიან აზრს. ფეხებსაც ვერ მომჭამენ! – ვთქვი და გადავწყვიტე. ამისთანების არც გამარჯობა მინდა, არც გაღიმება, არც მეგობრობა და მეზობლობა. სულ მარტო რომ დავრჩე, ხმის გამცემი რომ არ მყავდეს, არა, არ მინდა. ამისთანების გამოა, კორპუსების ქალაქად რომ ვიქეცით. მალე, ძალიან მალე, მაგასაც მოვესწრები, ამ სტადიონსაც ახვეტავენ... ამ ფანჯრებსაც რა ჭირი ეტაკათ ამისთანა: გუშინ დილით ორმოცდაორი იყო, რომ დავითვალე, ახლა ორმოცია. ამოაშენებდნენ, ერთ ღამეში ამოლესავდნენ, ამათი ამბავი რომ ვიცი.
3
მორჩა, როგორც იქნა. ზოგჯერ ისე შეყვება, ბოლო აღარ იცის, ტრიალებს და ტრიალებს წრეზე. ხანდახან ნაბიჯს აუჩქარებს, გამოღებული ფანჯრიდან მესმის მისი საწვიმარი შარვლის შარიშური.
რაც მარტო დარჩა და გათხოვილი გოგოებიც არ იკლავენ თავს დედის გულისთვის, მგონია, რომ უფრო ჩაიკეტა. გუგუნავები დიდი მისვლა-მოსვლის ხალხი არც ყოფილან არასდროს, მაგრამ ამ ფერიდემ, ერთხელ, ძაღლებზე რომ დაცხეს მეზობლებმა და ლირა შავიშვილთან მოუწია დატაკებამ, იმ დღიდან პირში წყალი ჩაიგუბა და ეზოში ჩამომჯდარს ვერ ნახავ კაცი. ავი ენები ამბობენ, მოსწავლეებიც აღარ ჰყავს და სულ რამდენიმე საათი რომ ჰქონდა უნივერსიტეტში, იმაზეც უარი უთქვამს შარშანწინ, დავბერდი, დავიქანცე, თავს ხომ არ შევაკლავო. ერთი ეგ საქმე შერჩა სხვების დასანახი – დილაობით, შვიდს რომ წუთები აკლია, სტადიონზე გამოდის (მეც მაგ დროს მეღვიძება), დაადებს თავს და გაუთავებლად ურტყამს წრეებს.
აი, ახლაც, ხმაურით მიხურა სტადიონის რკინის ჭიშკარი, საკეტი ორ-სამჯერ ჩააბრუნ-ამოაბრუნა და აუჩქარებლად გადმოვიდა გზისკენ.
ჩვენს სადარბაზოსთან უნდა ამოიაროს, ზედ ჩემს ფანჯარასთან, შემიმჩნევია, რამდენიმე წამით შეყოვნდება, ღრმად ამოისუნთქავს და ჩაისუნთქავს. ერთთავად წინ იყურება, გვერდზე არასოდეს გაექცევა მზერა.
ახლაც ასე, თითქოს წამზომზე მომართულაო, გამოერკვევა წამიერი გარინდებიდან, ორ ნაბიჯს გადადგამს და... ელდანაცემივით გაიყინება ერთ ადგილზე.
ბოხუების აივანზე ჩიხუახუას ლეკვი გადმომდგარა, წკავწკავებს და რკინის მოაჯირს ეხლება, გასაძრომი რომ იპოვოს. ხან ორ ფეზე აიტოტება, ხანაც თავს გაყოფს რგოლში და უცნობ ქალს უღრენს, უყეფს, ეტანება. ფერიდე ჯერ შემკრთალი დგას, დაბნეული, შემდეგ დაძაბული სახე გაეხსნება, მოულბება და იღიმის.
ბოხუების ჩიხუახუა მოაჯირს აწყდება, ნამიან კაფელზე ფეხი უცურავს, რიკულებს ეხლება, წკავწკავებს და ქალისკენ იწევს. ფერიდე გაქვავებული დგას, აივანს ამოჰყურებს და ღიმილი ჯერაც არ წაშლია სახიდან.
4
– ალო, ქალბატონო ლირა, ფერიდე ვარ... დიახ, მესამე კორპუსიდან. თქვენთან დალაპარაკება მინდა.
