ვარლამ შალამოვი - შედედებული რძე

ჩვენი შური, შიმშილის გამოისობით, ისეთივე ჩლუნგი და უძლური იყო, როგორც ყოველი სხვა გრძნობა. ჩვენ აღარ შეგვწევდა ძალა გრძნობებისათვის, აღარ შეგვწევდა ძალა საიმისოდ, რომ გვევლო, გამოგვეკითხა, გვეთხოვნა... მხოლოდ ნაცნობებისა გვშურდა, იმათი გვშურდა, ვისთანაც ერთად მოვევლინეთ ამ სამყაროს. იმათი გვშურდა, ვინც მოახერხა მოწყობა სამუშაოზე კანტორაში, საავადმყოფოში, საჯინიბოში - იქ არ იყო მრავალსაათიანი, მძიმე ფიზიკური შრომა, რომელსაც ხოტბას ასხამდნენ კონცლაგერის ყველა კარიბჭის ფრონტონზე, როგორც გმირობისა და სიმამაცის საქმეს.

ერთი სიტყვით, ჩვენ გვშურდა მხოლოდ შესტაკოვისა.

მარტოოდენ რაღაც გარეგანს შეეძლო ჩვენი გამოყვანა გულგრილობიდან და განრიდება ნელ-ნელა მოახლოებული სიკვდილისაგან. გარეგან ძალას შეეძლო და არა - შინაგანს. ჩვენს შიგნით ყველაფერი ამომწვარი და გაპარტახებული იყო, ჩვენთვის ყველაფერი სულერთი იყო და ხვალინდელი დღის იქით გეგმებს არც ვაწყობდით.

აი, ახლაც - მინდოდა წასვლა ბარაკში, დაწოლა ნარებზე, და მაინც ვიდექი და ვიდექი სასურსათო მაღაზიის კართან. ამ მაღაზიაში სურსათის ყიდვა შეეძლოთ მხოლოდ საყოფაცხოვრებო სტატიებით მსჯავრდებულებს, აგრეთვე "ხალხის მეგობრებს" მითვლილ რეციდივისტ-ქურდებს. ჩვენ კი არაფერი გვესაქმებოდა იქ, მაგრამ თვალს ვერ მოაშორებდი შოკოლადისფერ პურის გოგორებს; ტკბილი და მძიმე სუნი ახალგამომცხვარი პურისა ნესტოებში მიღიტინებდა და თავბრუ მეხვეოდა. ვიდექი და არ ვიცოდი, როდის მოვიკრებდი ძალ-ღონეს ბარაკში წასასვლელად. ვიდექი და შევყურებდი პურს და სწორედ ამ დროს შემეხმიანა შესტაკოვი.

შესტაკოვს ვიცნობდი "დიდი მიწიდან", ბუტირკის ციხეში გავიცანი. ერთ საკანში ვიჯექით. იქ მეგობრობა არ გვქონია, უბრალო ნაცნობობა ერქვა. საბადოზე შესტაკოვი არ მუშაობდა სანგრევში. ის ინჟინერ-გეოლოგი იყო და სამუშაოდ აიყვანეს გეოლოგიურ დაზვერვაში, მაშასადამე - კანტორაში. ბედნიერ ვარსკვლავზე გაჩენილი სალამსაც ძლივს იმეტებდა თავისი მოსკოველი ნაცნობებისათვის. ჩვენ არა გვწყინდა - ვინ იცის, რა შეიძლება ებრძანათ ამის გამო. ჯერ თავო და თავოოო... და ა.შ.

- მოწიე, - მითხრა შესტაკოვმა და გაზეთის ნაგლეჯი გამომიწოდა, ზედ მოაყარა მახორკა, ასანთს გაჰკრა, ნამდვილ ასანთს.

მოვწიე.

- შენთან სალაპარაკო მაქვს, - თქვა შესტაკოვმა.

- ჩემთან?

- ჰო.

ბარაკებს უკან გავედით და ძველი სანგრევის ბორტზე ჩამოვსხედით. ფეხები მყისვე დამიმძიმდა, შესტაკოვი კი მხიარულად აქანავებდა ჰაერში თავის ახალთახალ სახაზინო ფეხსაცმელს, ოდნავ რომ ასდიოდა თევზის ქონის სუნი. შარვალი ზევით აეჩაჩა და ჭადრაკული წინდები გამოუჩინა. შესტაკოვის წინდებს ვათვალიერებდი ჭეშმარიტი აღფრთოვანებითა და ერთგვარი სიამაყითაც კი - ჩვენი საკნიდან ერთი კაცი მაინც ფეხსახვევს არ ატარებს-მეთქი. მიწა ზანზარებდა ჩვენს ფეხქვეშ ყრუ აფეთქებებისგან, ღამის ცვლისთვის გრუნტს ამზადებდნენ, პატარა კენჭები შრიალით ცვიოდა ჩვენს ფეხებთან, ჩიტებივით ნაცრისფერი და შეუმჩნეველი კენჭები.

- ცოტა მოვშორდეთ აქაურობას, - თქვა შესტაკოვმა.

- არ მოგკლავს, ნუ გეშინია. წინდებსაც კი არ დაგიხევს.

- წინდებს არა ვჩივი, - თქვა შესტაკოვმა და საჩვენებელი თითი გაიშვირა ჰორიზონტისკენ, - რას ფიქრობ ყველაფერ ამაზე?

- ალბათ დავიხოცებით, - ვთქვი. მომავალზე ფიქრით თავის ატკივება სულაც არ მეწადა.

- არა, ძმაო, სიკვდილზე ყაბულს არა ვარ.

- აბა, რა ვქნათ?

- რუკა მაქვს, - დუნედ თქვა შეტაკოვმა. - მუშებს ავიყვან, შენც აგიყვანთ და შავწყაროზე წავალთ. თხუთმეტი კილომეტრია აქედან. საშვები მექნება. ჰოდა, გავეშუროთ ზღვისაკენ. თანახმა ხარ?

- ეს ყველაფერი გულგრილი სხაპასხუპით ამოთქვა.

- ზღვასთან რაღას ვიზამთ? გავცურავთ?

- სულერთია. მთავარი არის დაწყება. ასე ცხოვრება აღარ ძალმიძს. "სჯობს ზეზეურად მოკვდე, ვიდრე დაჩოქილმა იცოცხლო", - საზეიმო ხმით წარმოთქვა შესტაკოვმა, - ვისი ნათქვამია?

მართლაცდა, ნეტა ვისია? ნაცნობი ფრაზა კი იყო, მაგრამ ძალა აღარ შემწევდა, რომ გამეხსენებინა, ვინ და როდის ამბობდა ამ სიტყვებს. დავიწყებას წაეღო ყოველივე მწიგნობრული. წიგნისა აღარავის სჯეროდა. შარვალი ავიკაპიწე და სურავანდის წყლულები ვუჩვენე შესტაკოვს.

- ჰოდა, ტყეში მოირჩენ, - თქვა შესტაკოვმა, - კენკრაში ბლომადაა ვიტამინები. მე გაგიყვანთ, გზა ვიცი. რუკაც მაქვს.

თვალები დავხუჭე და ვფიქრობდი. აქედან ზღვამდე სამი გზაა - სათითაოდ ხუთას-ხუთას კილომეტრზე ნაკლები არ იქნება. მე კი არა, შესტაკოვიც ვერ მიაღწევს ზღვამდე. საკვების მაგივრად ხომ არ მიპირებს წაყვანას? არა, რა თქმა უნდა, არა. მაშ რატომღა ცრუობს? ჩემზე უარესად როდი იცის...

და უცებ შემეშინდა შესტაკოვისა - ის ხომ ჩვენგან ერთადერთი იყო, რომელიც მოეწყო სამუშაოზე თავისი სპეციალობით. ვინ მოაწყო იქ და რის ფასად მოაწყო? ყველაფერი ხომ საფასურის გადახდას მოითხოვს: სხვისი სისხლით, სხვისი სიცოცხლით...

- თანახმა ვარ, - ვთქვი და თვალები გავახილე. - ოღონდ ცოტა უნდა მოვიკეთო.

- კეთილი, კეთილი, უსათუოდ მოგაკეთებ. მოგიტან... კონსერვებს. ჩვენთან ხომ შეიძლება...

ამქვეყნად არსებობს მრავალი კონსერვი - ხორცისა, თევზისა, ხილისა, ბოსტნეულისა... მაგრამ ყველაზე მშვენიერია რძისა... შედედებული რძე, რასაკვირველია, ადუღებული წყლით არ უნდა დალიო. კოვზით უნდა შეჭამო, ანდა პურზე უნდა წაუსვა, ანდა ცოტ-ცოტა ყლაპო ქილიდან, ნებივრად უნდა შეექცე, თან უყურო - ღია ფერის თხელი მასა რომ ყვითლდება და შაქრის ვარსკვლავები ეწებება ქილას.

- ხვალ, - ვთქვი და ბედნიერებამ სუნთქვა შემიგუბა, - რძისა იყოს.

- კარგი, კარგი. რძისა იქნება, - თქვა შესტაკოვმა და წავიდა.

ბარაკში დავბრუნდი, დავწექი და თვალები დავხუჭე. ფიქრი მიჭირდა. ეს იყო რაღაცნაირი ფიზიკური პროცესი - ჩვენი ფსიქიკის მატერიალურობა პირველად წარმომესახა მთელი თავისი შეგრძნებადობით. ფიქრი იწვევდა ტკივილს. მაგრამ უნდა გეფიქრა. და ვფიქრობდი. შესტაკოვი გასაქცევად შეგვკრებს და გაგვცემს - ეს სავსებით ცხადია. თავისი საკანტორო სამუშაოს საფასურს გადაიხდის ჩვენი სისხლით; ჩემი სისხლით გადაიხდის.

ჩვენ ან იქვე, შავწყაროზე, მოგვკლავენ, ანდა ცოცხლებს მოგვიყვანენ და გაგვასამართლებენ - კიდევ თხუთმეტ-თხუთმეტ წელს აგვკიდებენ. შესტაკოვმა არ შეიძლება არ იცოდეს, რომ აქედან გაქცევა შეუძლებელია. მაგრამ რძე რომ მინდა, შედედებული რძე...

ჩამეძინა და ჩემს დაფლეთილ, მშიერ სიზმარში ვხედავდი შესტაკოვის მოტანილ შედედებული რძის ქილას - თავზარდამცემ ქილას, ცასავით ლურჯი ეტიკეტი რომ ეკრა. უზარმაზარი, ღამის ცასავით ლურჯი ქილა ათას ადგილას იყო გახვრეტილი და რძე ჟონავდა და მოედინებოდა "ირმის ნახტომის" განიერი ნაკადივით. გაუჭირვებლად ვწვდებოდი ხელით ზეცას და ვჭამდი შესქელებულ, ტკბილსა და ვარსკვლავისებრ რძეს.

აღარ მახსოვს, მეორე დრეს რას ვაკეთებდი და როგორ ვმუშაობდი. მე ველოდი, ველოდი ვიდრე მზე დასავლეთისაკენ დაეშვებოდა, ვიდრე აჭიხვინდებოდნენ ცხენები, ადამიანებზე უკეთ რომ ხვდებიან სამუშაო დღის დამთავრებას.

საყვირი ხრინწიანად აგუგუნდა და იმ ბარაკისაკენ გავეშურე, სადაც შესტაკოვი ცხოვრობდა. იგი ზღურბლზე მელოდა. მისი დაბამბული ჯუბის ჯიბეები გამობერილი იყო.

ბარაკში მივუსხედით დიდ, გარეცხილ მაგიდას და შესტაკოვმა ჯიბიდან ამოაძვრინა ორი ქილა შედედებული რძე.

ნაჯახის პირით შევამტვრიე ქილა. სქელი და თეთრი ნაკადი წამოედინა ქილის თავსახურზე. ხელზეც მომხვდა.

- მეორეგანაც უნდა გაგეხვრიტა, ჰაერისათვის, - თქვა შესტაკოვმა.

- არა უშავს, - ვთქვი მე. ჭუჭყიან და გატკბილულ თითებს ვილოკავდი.

შესტაკოვი მიუბრუნდა გარშემოტყმულ მუშებს და უთხრა:

- კოვზი მომეცით.

ათი კრიალა, გალოკილი კოვზი აღიმართა მაგიდის ზევით. ისინი იდგნენ და მიყურებდნენ, თუ როგორ ვჭამდი. ამაში არაფერი იყო არადელიკატური, არც ფარული სურვილი ამოძრავებდათ - იქნებ დამპატიჟონო. იმედის ნატამალიც არა ჰქონდათ, რომ ამ რძეს ვინმეს ვუწილადებდი. ამგვარი რამ ჯერ არავის ენახა და არც გაეგონა. მათი ინტერესი სხვისი საკვებისადმი სრულიად უანგარო იყო. და მეც ვიცოდი, რომ შეუძლებელია არ შეჰყურებდე საჭმელს, რომელიც ქრება სხვა ადამიანის პირში. უფრო კარგად მოვკალათდი და უპუროდ ვჭამდი შედედებულ რძეს. ხანდახან, ცივ წყალს თუ დავაყოლებდი. ორივე ქილა გავათავე. მაყურებლები განზე გადგნენ - სპექტაკლი დამთავრებული იყო. შესტაკოვი თანაგრძნობით შემომყურებდა.

- იცი, რა გითხრა, - ვთქვი და გულმოდგინედ გავლოკე კოვზი, - გადავიფიქრე. უჩემოდ წადით.

შესტაკოვი ყველაფერს მიხვდა და სიტყვის უთქმელად გავიდა ბარაკიდან.

ეს იყო, რა თქმა უნდა, წვრილმანი შურისძიება, ისევე სუსტი, როგორც ჩემი ყველა გრძნობა, მაგრამ მეტი რა მექნა? როგორ გამეფრთხილებინა სხვები? მათ ხომ არ ვიცნობდი. გაფრთხილება კი საჭირო იყო - შესტაკოვმა მოასწრო ხუთი კაცის დაყოლიება. ისინი გაიქცნენ ერთი კვირის შემდეგ, ორნი მოკლეს შავწყაროს მახლობლად, სამნი კი შესტაკოვის საქმე გამოყოფილ იქნა წარმოებით, მალე სადღაც წაიყვანეს და ნახევარი წლის სემდეგ უკვე სხვა საბადოზე შემხვდა. დამატებითი ვადა გაქცევის გამო მისთვის არ მიუსჯიათ - უფროსობა ნამუსიანად ეთამაშებოდა, მაგრამ სხვაგვარადაც ხომ შეიძლება მომხდარიყო.

შესტაკოვი გეოლოგიურ დაზვერვაში მუშაობდა. მუდამ პირგაპარსული და მაძღარი იყო, ჭადრაკული წინდებიც ჯერ კიდევ არ დახეოდა. შეხვედრისას არ მესალმებოდა, ტყუილად არ მესალმებოდა - ორი ქილა შედედებული რძე, ბოლოს და ბოლოს, რა დიდი ბედენაა...

რუსულიდან თარგმნა: თამაზ ნატროშვილმა

გამომცელობა „ინტელექტი“