ვანგოგენი | Vangogen

1921 წლის 1 თებერვალს გაზეთ „სახალხო საქმეში“ ვკითხულობთ: „მოხდა ინციდენტი დამფუძნებელ კრებაში. სხდომებს შორის შესვენებაზე, დამფუძნებული კრების წევრები სოციალ-დემოკრატი ბენია ჩხიკვიშვილი და სოციალ-ფედერალისტი შალვა ნუცუბიძე შელაპარაკდნენ: - კაცო, მე წავიკითხე, რომ გაზეთში დაგიწერია, ჩხიკვიშვილს თავი ფაჩულიასთან (ცნობილი იყო ფაჩულიას დუქანი) ხომ არ ჰგონია, ღვინოს სამოვარით რომ სვამსო... - დავწერე, მერე რა?! - საბუთი გქონდა რამე? - უსაბუთოდ ლაპარაკი სოციალ-დემოკრატების საქმეა. მე ჰაერზე არაფერს ვამბობ. - ჰოდა, მაგ საქმეზე უნდა ვილაპარაკოთ. აგერ ჩემდათავად სამსონს ვასახელებ (ჩხიკვიშვილმა ხელი ფედერალისტ სამსონ დადიანს დაადო), შენ ვინც გინდა ის მოიყვანე და გავარჩიოთ, ჩვენს შორის ვინაა მტყუანი. - რა პრობლემაა, - მიუგო შალვა ნუცუბიძემ, - მაგრამ ვერ გავიგე, რა არის აქ გასარჩევი? შენც კარგად იცი, მე ეს ვთქვი შენი რეპლიკის პასუხად, სხდომაზე - ლაზღანდარა ხარო, რომ მომაძახე... - მანამდე შენ თვითონ დამიძახე ჯიბგირი. ესე იგი, თავის დაძვრენა გინდა და უკან მიგაქვს შენი სიტყვებ...

...დიდი ხნის მერე, მას შემდეგ, რაც ზელდამ თავისი პირველი, ე.წ. ნერვული აშლილობა გადაიტანა, ერთდროულად მოვხვდით პარიზში და სკოტ ფიცჯერალდმა სადილად დამპატიჟა რესტორან მიშოში, ჟაკობისა და წმიდა მამათა ქუჩების კუთხეში.  ძალიან სერიოზული რამე უნდა გკითხო, ამაზე მნიშვნელოვანი ჩემთვის არაფერი არსებობს ქვეყნად და სრული სიმართლე უნდა მითხრაო. [...] ბოლოს, ალუბლის ტორტს რომ შევექცეოდით და უკანასკნელ სურა ღვინოს ვამთავრებდით, სკოტმა მითხრა: „იცი, რომ ზელდას გარდა ჩემს დღეში არავისთან ვწოლილვარ?“ - არა, ეგ არ ვიცოდი. - თითქოს გითხარი ერთხელ. - არა, ბევრი რამ გიამბნია ჩემთვის, მაგრამ ეგ არა. - სწორედ ამაზე მინდოდა მეკითხა. - კი, ბატონო, გისმენ. - ზელდამ მითხრა, ისეთი აგებულების ხარ, რომ ვერც ერთ ქალს ბედნიერებას ვერ მიანიჭებ, ჩემი ავადმყოფობის თავი მიზეზიც ეგ არისო. ეს ზომის პრობლემააო. ვეღარ მომისვენია, რაც ეს მითხრა, და სიმართლის გაგება მსურს. - გავიდეთ, - ვუთხარი მე. - სად? - ტუალეტში. დარბაზში შემოვბრუნდით და ჩვენს მაგიდას მივუსხედით. - სავსებით ნორმალური აგე...

იმხანად წიგნების ფული არ გამაჩნდა, და „შექსპირისა და კომპანიის“ ბიბლიოთეკიდან გამქონდა წიგნები. ეს გახლდათ ბიბლიოთეკაც და წიგნის მაღაზიაც სილვია ბიჩისა, ოდეონის ქუჩაზე, მე-12 ნომერში. იმ ქუჩაზე, სადაც ცივი ქარი დათარეშობდა, ეს იყო თბილი და მყუდრო ადგილი; დიდი ღუმელი, მაგიდები და წიგნების თაროები, ვიტრინაში გამოფენილი ახალი წიგნები, კედლებზე ფოტოები გარდაცვლილი თუ ცოცხალი მწერლებისა... ყველა ფოტოსურათი მოხალისის გადაღებულსა ჰგავდა და გარდაცვლილი მწერლებიც ცოცხლებივით გამოიყურებოდნენ. სილვიას ცოცხალი სახე ჰქონდა, თაფლისფერი თვალები სიმკვირცხლით პატარა მხეცუნას მიუგავდა, მხიარულებით კი ახალგაზრდა ქალიშვილის, ლამაზი შუბლიდან უკან გადავარცხნილი წაბლისფერი ხუჭუჭა. თმა ყურებს ქვემოთ ჰქონდა შეკრეჭილი და ყავისფერი ჟაკეტის საყელოს სწვდებოდა. ლამაზი ფეხები ჰქონდა, კეთილი ქალი იყო, მხიარული, ცნობისმოყვარე, უყვარდა ხუმრობა და ჭორები. ჩემს ნაცნობთაგან ამ ქალზე კარგად არავინ არ მომპყრობია. პირველად რომ შევედი მის მაღაზიაში, ძალიან გაუბედავი ვიყავი, ბიბლიოთეკაში ჩასაწერი ფულიც არა მქონია. წინდ...

ნაწყვეტი გიორგი კაკაბაძის წიგნიდან - „ნიკო ფიროსმანი“ ფიროსმანის გაჭირვებულ ცხოვრებას მხოლოდ იშვიათი შეხვედრები ალამაზებდა. ერთი ასეთი შეხვედრის შესახებ ვასილ ჩაჩანიძის მოგონებებიდან ვიგებთ: „1914 წლის ზაფხული იყო. ერთ დღეს ჩვენთან მოვიდა ივანე აბაევი სახელოსნოში, მამაჩემს, ჩემს ძმებს - გიორგის, ნიკოს, დავითს - და მე გვთხოვა ავსულიყავით სახელოსნოს თავზე მდებარე მის ბინაში, „ვაჟა-ფშაველას გაგაცნობთო“, გვითხრა ყველას. ჩვენ დაუყოვნებლივ გავემართეთ მეორე სართულისკენ. შევედით ოთახში. მაგიდას უჯდა გახუნებულ, დაკერებულ შავ ჩოხაში და ქალამნებში გამოწყობილი კაცი. ეს კაცი ალბათ ვაჟას მოსამსახურე იქნება მეთქი, გავიფიქრე გულში და მეორე ოთახისაკენ ვიცქირებოდი, სადაც მეგულებოდა იგი. ივანე აბაევი მომიბრუნდა და მითხრა, „ვასო, მიდი, ხელი ჩამოართვი, ეს არის მთის პოეტი, ვაჟა-ფშაველას რომ ეძახიანო“. უეცრად შევკრთი, ვაჟას სახელი გაგონილი მქონდა და წარმოდგენილი მყავდა მდიდრულად მორთულ-მოკაზმულ ადამიანად. ასე ღარიბად ჩაცმული რომ დავინახე გამიკვირდა და დავიმორცხვე, მაშინ ჩემთან მოვიდა ივანეს მეუღლე...

შესაძლოა ყველამ არ იცოდეს, რომ ფიროსმანი ლექსებსაც წერდა. თანამედროვეებს ნიკალას ლექსების რვეულიც უნახავთ, თუმცა უყურადღებობის გამო ის რვეულიც სამუდამოდ დაიკარგა.  *** 1938 წელს, საქართველოს მხატვართა კავშირისა და ხელოვნების მუზეუმ „მეტეხის“ გაერთიანებულ სხდომაზე, რომელიც ფიროსმანის გარდაცვალების მე-20 წლისთავს მიეძღვნა, ლადო გუდიაშვილმა უწყინარი ინფორმაცია გაამხილა, რომ ნიკო ფიროსმანს საყვარელი ჰყავდა: „ასეა, ძმაო ლადო! ხო, იმაზე მოგახსენებ. ერთი ქალი იყო, ერთ პადვალში ემსახურებოდა, ჭურჭელს რეცხამდა, სახეზე კარგი იყო, რამდენჯერაც ჩავიდოდი, სულ მიცინოდა, თურმე რა ვიცი „ზნაკომეცა“ უნდოდა ჩემთან. მე კი არშიყობა არ მეხერხება. რუსის ქალი იყო, სახელად მარუსკა ერქვა, მეც თვალში მომივიდა და ერთხელ რომ ჩავედი, მუშტრის თვალით შევხედე. მანაც იგრძნო ეს და ერთ დღეს შევხვდით კიდეც ერთმანეთს. წავედით მუშტაიდის ბაღში, მტკვრის პირას. იქ მე ღმერთგამწყრალმა ბევრი ვეარშიყე და ჩემ ვრემენნოი საყვარლად გავიხადე, სახელიც გამოვუცვალე - „მარგარიტა“ დავარქვი, მისი სურათიც დავხატე...“ *** ქ...

ემილ ზოლას დაუწერია პაწია აღწერა გადამდებ სნეულებათა გავრცელებულის თავის მკვლელობისა პარიჟში. ეს აღწერა მოგვყავს მთლად: პარიჟს თავისი ტრაგიკული წყლული აქვს. ეს წყლული თავის მკვლელობა და საზოგადოდ მკვლელობაა, რომელიც მეტად არის გავრცელებული საეჭვო უბნებში. არასოდეს სიცოცხლეში ისე სამძიმო ტვირთი არა ყოფილა ადამიანისათვის, როგორც ეხლა არის. დიდთა სოციალურ ცვლილებათა შემდეგ არა ერთხელ უჩენია თავი კაცთა ძულებას ცხოვრების მიმართ, სურვილს, რომ სამარისებურის ძილით მიიძინონ და განშორდნენ ყოველსავეს ამ ქვეყნიურს. ეს რაღაც მოარული სენია, რომელსაც თან სიკვდილი დააქვს. ეს მოარული სენი თავის მოკვლისა ჟამსავით ვრცელდება და არ იციან-კი სათავე და დასასრული სადა აქვს, საიდგან მომდინარეობს. პარიჟში ხშირად ისეთი დღე გამოერევა ხოლმე, რომ ათი კაცი იკლავს თავს; ორთა შუა რიცხვით დღეში ორი და სამი მაინც იპოვება ამისთანა. ამ ქალაქს უწერია ბედად ამ საშინელის სენის ნიშანი: უზრუნველი და დარდიმანდი ცხოვრება მკვიდრთა, დაფარული ტანჯვა და გვემა, ერთი ალიაქოთი და ღრიანცელი, რომელიც ქვითინსა და მწუხარებას ძნელა...

(გამოუქვეყნებელი თავი წერილიდან „ფიქრები „ვეფხის-ტყაოსნის“ შესახებ“) საკვირველი მკვლევარნი აღმოუჩნდნენ „ვეფხის-ტყაოსანს“, ამ უკვდავ ნაწარმოებს უკვდავის ადამიანისას და ლამის ბედაურზე მჯდომი ავტორი დიდებული პოემისა, ჯაგლაგა დონკიხოტის როსინანტზე შესვან. ვინ ბრძანდებიან ეს ვაჟბატონები? გგონიათ უცხოელნი იყვნენ? არა. ნამდვილი ქართველები, ქართულის სისხლისანი: ისტორიკოსები, მეცნიერები და თუ ნამდვილი მცოდნენი არ არიან ქართული ენისა, პრეტენზიას მაინც დიდს იჩენენ. ჯერ იყო და ბ. მარმა ამ 20 წლის წინად ამცნო ქვეყანას, რომ მას ვითომ ბრიტანიის მუზეუმში ენახოს სწორედ ვეფხისტყაოსნის მსგავსი ნაწარმოები. ველით დღს-ხვალეობით ბ. მარისაგან დაპირებულს ძღვენს, მაგრამ არ იქნა, ვერ ვეღირსენით, ან რას უნდა ვეღირსოთ, როცა არსად არაფერი მოიპოვება?! იმას მოჰყვნენ სხვა გამქიქებელნი, რომელნიც სასწორს მარისაკენ ჰხრიან, - ყალბი ადგილების აღმომჩენნი, რომელთაც მართლაც და ყალბ ადგილებს წიხლითა და ქისტის ცემით ნამდვილ პოეტის გონების და გრძნობის ნაჟურიც ზედ მიაყოლეს... ამ გარემოებამ მე, ცოტა არ იყოს დამაფიქრა და...

★ ივანე მაჩაბლის გაუჩინარების ამბავი... [1898 წ.] "თ. ივ. მაჩაბელი გუშინწინ, 26 ივნისს, დილით ადრე, თითქმის 4 საათზე, გამოვიდა თავის სახლიდან და აღარსადა სჩანს. სახლში დაუტოვებია პორტმანე, საათი და ოქროსვე ღილები პერანგის მაჯებისა. ერთი სიტყვით, არავითარი ძვირფასი ნივთი თან არ წაუტანია. ამ ამბავმა მომეტებულად ააღელვა მისი ოჯახობა და მაშინვე დაუწყეს ყოველი მხრით ძებნა. აგერ მესამე დღე გადის და კიდევ ვერ უპოვნიათ. ლაპარაკობენ, რომ ვითომ ზოგიერთ ნაცნობებს ენახოს თავადი მაჩაბელი 9 საათზე დილით სახაზინო თეატრთან და 10 საათზე - ფრეილინის ქუჩაზე, მაგრამ ნამდვილი არავინ იცის. ამ უკანასკნელ დროს თავადი მაჩაბელი ძალიან კარგადა გრძნობდა თავის თავს. ავადმყოფობა სრულებით არ აწუხებდა. 1-ლ ივლისს იგი უნდა გამგზავრებულიყო ოჯახობით აბასთუმანში საზაფხულოდ. შინაობაში სრულებით არავითარი საწყენი არ შეხვედრია რა, მხიარულად იყო, წინა ღამეს აკაკი წერეთელი იყო მასთან და სრულებით არავითარი შეწუხება არ ეტყობოდა სახეზეო. გორის სინდიკატის საქმეს მხნედ მოეკიდა და მუშაობდაო. ყველასათვის სრულებით გა...

[ცნობილი ტფილისელი ყაჩაღისა და ავაზაკის - ტატო წულუკიძის ჩამოხრჩობის სცენა, აღწერილი გაზეთ „დროებაში“, 1880 წელს.] [არსებობს მოსაზრება, რომ ტატო წულუკიძე წარმოადგენს ილია ჭავჭავაძის მოთხრობაში „სარჩობელაზედ“ ასახული ჩამოხრჩობილი ყაჩაღის პროტოტიპს.] *** „დღეს, 28 იანვარს, დილის 11 საათზე, ხოჯევანის სომხის სასაფლაოს იქით გორაზე ჩამოახრჩეს მთელს კავკასიაში განთქმული ავაზაკი ტატო წულუკიძე. პარასკევ დილით გავრცელდა ქალაქში ხმა, რომ პეტერბურღის უმთავრეს სამხედრო სასამართლომ არ აპატია ტატოსაო და ამ დღეებში უნდა ჩამოაღრჩონო. მეორე დღეს კი სთქვეს, რომ ორშაბათს ჩამოახრჩობენო. გუშინ, კვირას, დიდძალი ხალხი მოაწყდა ხოჯევანის სასაფლაოს შესატყობლად - მართლა აკეთებენ ტატოს ჩამოსახრჩობად ეშაფოტს, თუ არაო. დღეს, გათენებიდამვე დაიწყო ხალხმა იქითკენ დენა. მთელი ახლო-მახლო გორები ხოჯევანის სასაფლაოსკენ მოფენილი იყო ხალხით. უანგარიშო ფაეტონები და დროშკები. ერთი კინტო არ დარჩენილა მგონი ქალაქში. ყველა მიეჩქარება, მირბის, თითქო ოქროს განძის ნახვას მოელიანო!.. ტატოს ყველა იცნობდა. ყველას უნდ...

მემნონს ერთხელ თავში ფრიად ბრიყვული ჰაზრი მოუვიდა: სრული ჭკვიანი კაცი უნდა გავხდეო. ისეთი არავინ არის, რომ ეს სისულელე არ მოსვლოდეს აზრად. მემნონმა იფიქრა თავისთვის:  „რომ კაცი ფრიად ჭკვიანი და, მაშასადამე, ფრიად ბედნიერი გახდეს, საჭიროა, ყოველგვარი ვნებათა ღელვა ყურ-მოჭრილ ყმად გაიხადოს და, როგორც ყველამ უწყის, ამაზე ადვილი ხომ არაფერია. უწინარეს ყოვლისა, ქალს თავის დღეში არ შევიყვარებ და, როდესაც უსრულესს სილამაზეს ვნახავ, ჩემს თავს ვეტყვი: მოვა დრო და ეს თურაშაული ლოყები დაუჭკნება, ეს ჟუჟუნა თვალები ჩაუცვივდება, იმის გიშრის თმას ჭაღარა გამოერევა, ეს მოღერებული ყელი გაუპრტყელდება და ღაბაბი ჩამოკიდება; მაშასადამე, ის-ღა დამშთენია, რომ ეხლავე იმავე თვალებით შევხედო, როგორითაც სიბერის ჟამს უნდა ვნახო, და უეჭველია, თავს-ბრუს ვერ დამასხამს. ეს პირველი პირობა. მეორედ, ყველაფერში თავ-დაჭერილი ვიქნები, კარგ მსუქან ხორცისათვის სული ვერ წამძლევს, არც მშვენიერს ღვინოებს დავხარბდები, ვერც მეგობრების ხვეწნა-მუდარა დამიყოლიებს, - მაშინვე გავითვალისწინებ საზღვარ-გადასულობის შედეგს, დამძი...

გრიგოლ რობაქიძე - „ნიკო ფიროსმანი“ თანადროულ ევროპის კულტურას ახასიათებენ: ჰამლეტის მოწყვეტილობა ძირებისაგან და ფაუსტის ლტოლვილობა თაურებისათვის. მიწის საშო ევროპაში ამოიშრიტა. ყოველ შემთხვევაში იგი დამწირების ხანაშია. „შვილი“ მოწყდა „მამას“ და ნაყოფი უნაყოფოა. მიწის დასნეულებას განუკურნებელს თან სდევს მარტოობა უკანასკნელი, და ევროპიული ხასიათი ფესვებშია მელანქოლიური. არ არის საკვირველი, თუ იქ დაიბადა სასტიკი წყურვილი პირველყოფილებისა ანუ პირველმიწისა. რუსსო მოუწოდებს: „ბუნებასთან დაბრუნება“. ტოლსტოი მოუხმობს: „გაუბრალოება“. პირველი სანტიმენტალიზმის იერით, მეორე რაციონალიზმის შეფერვით - ორივე ერთსა და იმავეს ლაპარაკობენ არსებითად: გამთელება პირველმიწისაგან. ასანიშნავია ორი ფაკტი ახლო წარსულიდან. პოლ კლოდელ მიდის ჩინეთში და აღმოსავლეთის რიტმებით ანაყოფიერებს თავის პოეტურ ხილვებს. პოლ გოგენი მიდის ტაიტიში და ველურთა შორის ეზიარება მიწის ხელუხლებ წიაღებს. ორივეს შემოქმედება იღებს ახალ დენას. ევროპამ უკვე შეიტყო, რომ „ველური“ არ არის ცნება ეტნიური საფეთის. ველური პირველ ყოვლისა ბა...