ვანგოგენი | Vangogen

გაშერებული ვარ, წე! ასე მალე რაფერ გაიგეს, ალბათ კუდში ედგნენ ის მამაძაღლები, თორე ორი საათი არც იყო გასული...   ეზო-კარს მაინც განახებთ, ზამთარშია ასე გაღლეტილი და შიშველი, შემოდგომაზე უნდა ჩამოხვიდეთ, ავ თვალს არ ენახვება-მეთქი, მაგრამ დამიშალეს, სიფრთხილეა საჭირო, შენ მეტმა არავინ უნდა გაიგოს, აქ რომ ვართო. უპატივცემოთ მეშარე, მგზავრი არ გამიშვია-თქო, არ დავიხიე უკან. გამაჩუმეს: შენთვის აჯობებს, თუ არ იტრაბახებ, პატივცემა მერეც მოესწრება, ახლა ჩუმად ყოფნა გერჩივნოსო. ოჯახობას შევუძახე, – დატრიალდი, შე ქალო, ამხელა კაცი გვესტუმრა და თავი არ შევირცხვინოთ, ხო იცი, ქალაქელებს წესრიგი უყვართ, დროზე გაამზადე, არაფერი დაგენანოს-თქვა. ნუ შეწუხდებითო, – მაშინ ამოიღო ხმა იმან, მშვიდად თქვა, მორიდებულად. – რას ბრძანებთ, პატენი, – მივეჭერი ჩემი მასპინძლობით გულმოცემული, – ამოდენა გზა გამოიაროთ და სუფრის გაშლა დამენანოს?! სადაური კაცობაა, გლეხი კი ვარ, მაგრამ ასეთები მესმის, არ შემეშლება. გაეღიმათ. გარეთ გამოვედი, გადახურულში შეშა მქონდა დაპობილი, გამხმარი, შემოვზიდე, რისი აღებაც შ...

ბოლო 6 წელია ზღაპარი ჩემთვის პროფესიულ საქმიანობასთან ასოცირდებოდა – პროპის ზღაპრის მორფოლოგია, ქრონოტოპი ზღაპარში, ჯადოსნური ზღაპრის თავისებურებები, ზღაპრის პერსონაჟთა ფუნქციები და ა.შ. ეს იყო თემები, რომლებიც თავში მიტრიალებდა წიგნის მაღაზიის დახლებზე ზღაპრების გამოცემათა დანახვისას. ყველაფერი 4 თვის წინ შეიცვალა, როდესაც სამშობიაროში ჩემმა თვალებბრდღვიალა ბიჭუნამ, გაბრიელმა [მანქიმ] ომახიანი ტირილით სამყაროს თავისი დაბადება ამცნო.  მანქის დაბადებიდან ჩემი სამყარო თავდაყირა დადგა და ცხოვრებაც ერთ პატარა ჯადოსნურ ზღაპარს დაემსგავსა.  ზღაპარში ხომ დრო სხვანაირად გადის, ზღაპრის ქრონოტოპს არანაირი კავშირი არ აქვს დროის ისტორიულ მდინარებასთან და ზღაპრის გმირებიც იმ ჯადოსნურ სივრცეში ცხოვრობენ, რომელსაც ვერც ერთ რუკაზე ვერ მოვძებნით.  ოთხი თვის წინ ჩემი სამყაროც თითქოს მოწყდა დედამიწის ორბიტას, დავიწყე ცხოვრება ჯადოსნურ მხარეში, რომელშიც დროის ათვლის ახალი სისტემაც გამეფდა... დრო უკვე განისაზღვრება მანქის გაღვიძება-დაძინებით – როცა ბავშვს ღვიძავს ხარ მხოლოდ დედა და სხვა ყველა...

ფეხით სულ რაღაც ოცი წუთის სავალი იყო იმ იაფფასიანი ძველ სასტუმროდან, სადაც დროებით ვცხოვრობდი, სამუშაო ადგილამდე, ობიექტამდე, სადაც ახალი გასართობი ცენტრი შენდებოდა, კინოთეატრის რამდენიმე დარბაზით. სწორედ ეს ოცი წუთი იყო ყოველ დილა-საღამოს, მთელი სამი თვის განმავლობაში, შვების მომგვრელი, ეს ოცი წუთი შემეძლო მეფიქრა იმაზე, სინამდვილეში რაც წარმოადგენდა ჩემი არსებობის მიზანს. ზეპირად ამეწყო გონებაში ლექსის რამდენიმე ვარიანტი, დროთა განმავლობაში რომ ერთმანეთში იხლართებოდა, ერთმანეთს იწოვდა, სანამ ბოლოს ერთ სახეს არ მიიღებდა, ერთ მთლიანობად არ იქცეოდა.  ძნელი იყო, ძალიან ძნელი – ასე სათუთად მოხელთებული ფიქრი სამუშაო ობიექტში შესვლისთანავე პატარა, უსუსურ, დამფრთხალ არსებასავით შეიმალებოდა გონების რომელიღაც ბნელ კუნჭულში, შემდეგ რომ ძნელი ხდებოდა მიგნება.  როგორც კი შევაბიჯებდი შიგნით, პირველ ყოვლისა, გავარვარებული რკინის სუნით დამძიმებულ ჰაერს ვგრძნობდი, შემდეგ გამაყრუებელ ხმაურს: ზოგან რკინას ჭრიდნენ, ზოგან დიდი ელექტროჩაქუჩით ბეტონის სქელ ფილებს ყრიდნენ, ან ძველ კედელს ანგრევ...

„მახსოვს, რომ კარი თვითონვე გაგვიღო და მისალმების შემდეგ მისაღებისკენ გაგვიძღვა, რომელიც მისი სამუშაო ოთახიც იყო. სამსახურის საქმეზე ვიყავით: მის ახალ ნაშრომს ვამზადებდით გამოსაცემად და რამდენიმე საკითხი მინდოდა შემეთანხმებინა. წინა დღეს ჩემს მეგობარს – ირაკლი კაკაბაძეს ვუთხარი, ერთ დიდ კაცთან ვაპირებ სტუმრობას და გამიხარდება, თუ წამოხვალ-მეთქი. ბაჩანა ბრეგვაძესთან მანამდეც არაერთხელ ვყოფილვარ ვაკის ერთი ჩვეულებრივი კორპუსის პირველ სართულზე, თბილ და მყუდრო ბინაში, მაგრამ ეს შეხვედრა ყველაზე ხანგრძლივი, შთამბეჭდავი და ემოციური გამოდგა. კარგახანს ფურცლავდა თავის მრავალწლიან შრომას – დახვეწილი გემოვნებით, სიღრმისეული დეტალების წვდომითა და ნამდვილი მეცნიერის ალღოთი და გამოცდილებით შესრულებულ შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსნის“ პროზაულ ვერსიას. დაკაბადონებულ ტექსტში ალაგ-ალაგ მონიშნულ კორექტურას და ტექნიკურ შესწორებებს წამიერად ჰკიდებდა თვალს, მერე სტროფებს ჩაჰყვებოდა. განსხვავებით „ვეფხისტყაოსნის“ მრავალი პროზაული ვერსიისგან, ეს გამოცემა ფორმითაც და მნიშვნელობითაც განსაკუთრებული იყო. ფორმას რ...

„წერა ის უცნაური საქმიანობაა, რომელიც განმარტოებას მოითხოვს. დამთრგუნველია წუთები, როცა რომანის პირველ რამდენიმე გვერდს წერთ. ყოველდღე გეჩვენებათ, რომ არასწორ გზას ადგახართ. უკან დაბრუნებასა და სხვა ბილიკის არჩევაზე გეფიქრებათ. მნიშვნელოვანია, არ აჰყვეთ ამ ფიქრს და წერა განაგრძოთ.  ეს, დაახლოებით, იმას ჰგავს, მანქანას მიაქროლებდეთ ღამით, ზამთრის მოყინულ გზაზე, როცა ირგვლივ არაფერი ჩანს. ვერაფერს იზამთ, უკან ვეღარ დაბრუნდებით, წინ უნდა იაროთ, რადგან გრძნობთ, რომ ყველაფერი გამოსწორდება, როცა გზა გამოკეთდება და ნისლი გაიფანტება. როცა წიგნი მთავრდება, ისეთი განცდა გეუფლებათ, თითქოს საფრთხისთვის თავი დაგეღწიოთ, თავისუფლების ჰაერი ჩაგესუნთქოთ, იმ მოსწავლეებივით, მეორე დღეს საზაფხულო არდადეგები რომ ეწყებათ. ხალისი გაქრობიათ, აგზნებულან და მასწავლებელს აღარ იმჩნევენ. უფრო შორსაც წავალ და გეტყვით, რომ უკანასკნელი აბზაცების წერისას წიგნი იმ აფორიაქებულ მტერს ასახიერებს, თქვენგან თავდაღწევას რომ ლამობს. და, ჰა, ის გტოვებთ – ბოლო სიტყვის დაწერის დროსღა გაძლევთ. დაბოლოს – წიგნს თქვენ უკვე აღარ ...

...და ადგილს ჩავედით ნარიყალს. მეგონა, საბედო ვნახე, არადა, მას თურმე ქმარი ჰყავს. იდგა სანტ-იაგოს ღამე. რაც მითხრა, მითხრა და ვენდე. ფარნები ერთბაშად ჩაქრნენ, მხოლოდ ჭრიჭინები ენთნენ. ძუძუებს შევეხე მძინარს, ვიდრე მოსახვევს ჩავილევდით, და ჩუმი ფეთქვით გადამეხსნა ხელქვეშ სუმბულის ყვავილედი. გახამებული შიდაკაბის ისეთი ტკარცალი ამყვა, დანამ რომ დასეროს ათმა ფარჩა-აბრეშუმის ქამხა. მაღლა აზრდილიყო ბნელში ვარჯების უმთვარო წყება და ბინდი ეფარება შორეთს, წყალგაღმა ძაღლებად მყეფარს. *** როგორც კი მაყვლოვანს გავცდით, ჩათავდა ლელიც და ნარიც, სილაში მოვთხარე ღრმული, ჩავწურე მისი თმის ღვარი. მე ყელსაკრავი შემოვიხსენ. მან აკაზმულობა მთელი. მე ქამარი და რევოლვერი. მან ოთხი კორსაჟი ჭრელი. მისი ვერც ინატრონ კანი ნიჟარის ყელმა და ნარდებმა, მთვარე რომ მინაზე დაკრთის, ასეთი ბრკიალი არ დგება. ჰგავდა თეძოების სხლტომა კალმახის ასხლეტას წყლიდან. ნახევრად ალმური მედო, ნახევრად ყინვისგან მცრიდა. გზათაგან უებრო გზაზე ფაშატი ამბრის და ბროლის ბნელდაბნელ ვაგელვე იმღამ უუზანგ-ულაგმო სრბოლით. რაც მაშინ ცხელ გულზე მი...

ტერენტი გრანელის შესახებ დავით წერედიანის ეს წერილი აქამდე არსად გამოქვეყნებულა. ეს ტექსტი პოეტისა და მთარგმნელის იმ ლიტერატურული წერილებისა და ინტერვიუების დიდი მემკვიდრეობის ნაწილია, რომელსაც გამომცემლობა „ინტელექტი“ წიგნად ამზადებს. ★ „როგორც კი ვინმე თავზეხელაღებული გაბედავს, წინასწარი მობოდიშების გარეშე ტერენტი გრანელის ქება დაწეროს, უსათუოდ გამოუჩნდება მკაცრი ოპონენტი და შუბლზე ძველ კლიშეს აგვაფარებს, რომ იგი გალაკტიონ ტაბიძის ეპიგონია და მეტი არაფერი. მართლაც, ტერენტის სამსა თუ ოთხ ლექსში აშკარად ისმის გალაკტიონის ხმა, რადგან იმ საზომებითაა დაწერილი, გალაკტიონმა რომ თავისი ნიშანი დაადო და თავისად აქცია. დღეს ამ საზომების გამოყენება შეუძლებელია, თუ არ გვინდა ეპიგონის სახელი დავიმკვიდროთ, რადგან მათი მელოდიკა, შიგ რა განსხვავებული სათქმელიც არ უნდა ვთქვათ, აუცილებლად გალაკტიონს გაგვახსენებს. ტერენტი გრანელს კი ჰქონდა უბედურება (მართლა უბედურებად იქცა ეს ამბავი!), მაგ საზომებით სამი თუ ოთხი ლექსი დაეწერა, საიდანაც გარკვევით გვესმის გალაკტიონის ხმა და ამის მიხვედრას დიდი ექსპერტობ...

აკუმს რომ გეთენზე ეცხოვრა?! ეს აზრი მიტრიალებდა ის რამდენიმე დღე, რაც ნანა აბულაძის სადებიუტო რომანს ვკითხულობდი. პლანეტაზე „ზამთარი“ უფრო მეტად ხელსაყრელი პირობები იქნებოდა მისთვის, ვიდრე აქ, დედამიწაზე.  საქმე ისაა, აკუმი არცთუ დიდად გავრცელებული სახელია ადამიანისთვის, შესავალი აბზაციდან გამომდინარე, უპირველეს ყოვლისა, ამ სიტყვის წარმომავლობის, მისი დეფინიციის გამორკვევაა მნიშვნელოვანი: ესე არს არც მამალი, არც დედალი (საბა). ალბათ თუკი ვინმე ასეთი უსქესო დაბადებულა ან დაიბადება, მას კი ან საბას ლექსიკონი, ან კი პლატონის „ნადიმი“ ხელში ჩაუვარდება, ნანას რომანის მთავარი მოქმედი პირივით დაირქმევს ან დაურქმევია სახელად აკუმი. კიდევ უფრო ჩავხლართე, ხო? კარგით, ახლავე დაწვრილებით და გასაგებად მოგახსენებთ. „აკუმი“ ასე ჰქვია რომანს, რომლის გამოცემა ჯერ გამიხარდა, რადგან ავტორს კარგად ვიცნობ და გარკვეული მოლოდინიც წინსწრებით მქონდა შექმნილი, მაგრამ იმავე წუთას გავიფიქრე, ამხელა წიგნი რამ დააწერინა-მეთქი. ავიღე ხელში და თან ვიმეორებდი, ნანა, რა დაგემართა, რატომ არ დაგეზარა? დავიწყე კითხვა...

„ჩემს ირგვლივ ხმებია, ასეულობით ხმები, ისინი ყოველთვის თან დამყვებიან. ბავშვობიდანვე. მე სოფელში ვცხოვრობდი. ჩვენ, ბავშვებს, ქუჩაში თამაში გვიყვარდა, მაგრამ საღამოობით მაგნიტივით გვიზიდავდა მერხზე ჯდომა, სადაც თავიანთ სახლსა თუ ხატას- თან ახლოს, როგორც ჩვენში ამბობენ, დაღლილი ქალები სხდებოდნენ. მათ, არც ერთ მათგანს, არ ჰყავდათ ქმრები, მამები, ძმები. მე არ მახსოვს ჩვენს სოფელში მამაკაცები ომის შემდეგ – მეორე მსოფლიო ომის დროს ფრონტსა თუ პარტიზანულ ბრძოლებში ბელარუსში ყოველი მეოთხე მამაკაცი დაიღუპა.  ომის შემდეგ ჩვენი, ბავშვების სამყარო – ქალების სამყარო იყო. ყველაზე მეტად ის დამამახსოვრდა, რომ ქალები სიკვდილზე კი არ ლაპარაკობდნენ, არამედ სიყვარულზე. ჰყვებოდნენ, ბოლო დღეს როგორ გამოეთხოვნენ საყვარელ მამაკაცს, როგორ ელოდებოდნენ მერე, როგორ ელოდებიან დღემდე. წლები გადიოდა, ისინი კი ელოდნენ: „ოღონდ დაბრუნდეს და, თუნდაც ხელების გარეშე იყოს, თუნდაც ფეხების გარეშე, ხელში აყვანილს ვატარებ“.  ხელების გარეშე... ფეხების გარეშე... მე ბავშვობიდანვე გავიგე, რა არის სიყვარული...“ სვეტლანა ალე...

წიგნის გამოცემას ორუელის სამშობლოში, საბჭოთა კავშირის იმდროინდელ მოკავშირე დიდ ბრიტანეთშიც საკმაო წინააღმდეგობა შეხვდა. სწორედ ამაზე წერს ორუელი წინასიტყვაობაში, რომელსაც „ბეჭდვის თავისუფლება“ ჰქვია. მასში მწერალი ბრიტანულ გამომცემლებს, და ზოგადად, ბრიტანელ ინტელექტუალებს საბჭოთა კავშირის მიმართ ზედმეტად ლოიალურ დამოკიდებულებასა და სტალინის კრიტიკის მიუღებლობაში ამხელს. თუმცა, ეს წინასიტყვაობა თავად გახდა მასში გაკრიტიკებული ცენზურის მსხვერპლი და 1945 წლის აგვისტოში, ბრიტანეთში, „ცხოველების კარ-მიდამო“ მის გარეშე დაიბეჭდა. ორუელის გარდაცვალების შემდეგ, 1972 წელს ის მწერლის არქივში აღმოაჩინეს, თუმცა, პირველად წიგნში ის მხოლოდ 1993 წელს, ერთ-ერთმა ამერიკულმა გამოცემამ შეიტანა.   „ცხოველების კარ-მიდამოს“ ახალი თარგმანი იმითაც არის განსაკუთრებული, რომ მასში, ორუელის მიერ წიგნის წინასიტყვაობად განსაზღვრული, ხსნებული ესეიც ქართულ ენაზე პირველად იბეჭდება.   ინგლისურიდან თარგმნა თამარ კოტრიკაძემ, გამომცემლობა „ინტელექტი“, 2021 წ.   ***   ★ ამ წიგნის შექმნის იდეა ჯერ კ...